Polski ustawodawca nie zalicza umów opcji do tzw. umów nazwanych. Według orzecznictwa dopuszczalne prawnie jest powiązanie transakcji opcji walutowych w szerszy ciąg umów obligacyjnych tworzących tzw. strukturę opcyjną. Taki ciąg podobnych umów między tymi samymi podmiotami nie narusza zasady swobody umów i nie jest sprzeczny z prawną naturą szczegółowej umowy opcyjnej (art. 3531 k.c.) (wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie I Wydział Cywilny z dnia 27 czerwca 2019 roku, I C 9/19). Istnieje kontraktowa możliwość modyfikowania skutków prawnych szczegółowej transakcji opcyjnej w wyniku tworzenia wspomnianego porozumienia, w tym w zakresie powstania roszczenia o zapłatę premii opcyjnej i sposobu uiszczenia tej zapłaty między stronami (wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 17 grudnia 2015 r., I CSK 1043/14).
Generalnie przyjmuje się, że opcja jest prawem wynikającym z istniejącej między stronami umowy zobowiązującej. Opcja pozwala zbywcy lub nabywcy żądać w określonym czasie sprzedaży lub kupna wskazanych w umowie instrumentów finansowych. W zależności od tego, czy daje ona prawo do żądania odkupienia od uprawnionego czy do żądania sprzedaży uprawnionemu wyróżnia się opcje typu put (opcje sprzedaży) i opcje typu call (opcje kupna).
W doktrynie przeważa stanowisko, zgodnie z którym umowę opcji należy traktować jako umowę przedwstępną, bądź ewentualnie jako nieodwołalną ofertę. Zgodnie z koncepcją umowy przedwstępnej nieodłączną cechą umowy opcyjnej jest zobowiązanie się do zawarcia umowy stanowczej w przyszłości z określeniem terminu, do upływu którego ma być zawarta i opisanie w umowie istotnych elementów umowy stanowczej.
Uprawnienie z tytułu opcji upoważnia jedną ze stron danego stosunku prawnego do wyboru zawarcia umowy głównej, jednak możliwość ta musi być ograniczona terminem, a więc określeniem ostatecznej daty, do której stronie służy prawo skorzystania z opcji, bądź tzw. terminem opcyjnym, czyli terminem, w którym jednostronne oświadczenie woli uprawnionego wywoła określony w umowie skutek (zob. M. Gutowski, Umowa opcji str. 106-110, Zakamycze 2003).
Zakładając postać oferty przyjmuje się, że jednostronne oświadczenie uprawnionego z opcji będzie prowadziło do powstania stosunku prawnego, natomiast w przypadku przyjęcia, że umowa opcji ma charakter umowy przedwstępnej, uprawniony będzie jedynie mógł żądać zawarcia umowy ostatecznej (por. wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 5 maja 2016 r., II CSK 470/15).
Zgodnie z art. 389 § 1 k.c. umowa, przez którą jedna ze stron lub obie zobowiązują się do zawarcia oznaczonej umowy (umowa przedwstępna), powinna określać istotne postanowienia umowy przyrzeczonej. Gdy umowa przedwstępna czyni zadość wymaganiom, od których zależy ważność umowy przyrzeczonej, w szczególności wymaganiom co do formy, strona uprawniona może dochodzić zawarcia umowy przyrzeczonej – art. 390 § 2 k.c. Wymagania te sprowadzają się do określenia przez strony w umowie przedwstępnej koniecznych postanowień umowy przyrzeczonej (essentialia negotii) oraz zachowania formy determinującej ważność umowy przyrzeczonej.
W danej sprawie, Sądy każdorazowo ustalają czy określonej umowie przypisać charakter oferty czy umowy przedwstępnej. Żądanie pozwu w sprawach realizacji praw z umowy opcji o europejskim stylu wykonania najczęściej sprowadza się do złożenia oznaczonego oświadczenia woli, zastępującego dane oświadczenie.
Zgodnie z art. 64 k.c. prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające obowiązek danej osoby do złożenia oznaczonego oświadczenia woli, zastępuje to oświadczenie. Zobowiązanie do złożenia stosownego oświadczenia woli może wynikać z ustawy oraz czynności prawnej. Charakter prawny takiego orzeczenia pozwala na osiągnięcie skutków prawnych związanych z oświadczeniem woli, którego złożenia odmawia podmiot do tego zobowiązany. W tym miejscu należy zwrócić uwagę, iż prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające obowiązek strony do złożenia oznaczonego oświadczenia woli zastępuje tylko to oświadczenie (art. 64 k.c. i 1047 k.p.c.). Jeżeli więc oświadczenie to ma stanowić składnik umowy, która ma być zawarta pomiędzy stronami do jej zawarcia konieczne jest złożenie odpowiedniego oświadczenia woli przez drugą stronę z zachowaniem wymaganej formy.
Autor: Judyta Garwacka – Polisiak, Adwokat w Raczyński Skalski & Partners Radcowie Prawni Adwokaci
