Rejestr rachunków bankowych, płatniczych i maklerskich

Rejestr rachunków bankowych, płatniczych i maklerskich, czyli omówienie podstawowych założeń funkcjonowania Systemu Informacji Finansowej

W wyniku wdrożenia ustawodawstwa unijnego w Polsce powstaje coraz więcej rejestrów, które mają na celu przede wszystkim zwiększenie skuteczności działania systemu przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowania terroryzmu. Od 2019 roku funkcjonuje Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych^[1], w którym określone w art. 58 ustawy z dnia 1 marca 2018 roku o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (dalej „Ustawa AML”) podmioty mają obowiązek wskazywać dane identyfikujące swoich beneficjentów rzeczywistych. W 2021 roku pojawiły się Rejestr działalności w zakresie walut wirtualnych^[2] oraz Rejestr działalności na rzecz spółek lub trustów^[3] (obecnie te rodzaje działalności są regulowane i wymagają uzyskania wpisu do rejestru).

W 2022 roku w Polsce powinien zostać uruchomiony kolejny e-rejestr, tj. System Informacji Finansowej (dalej „SIF”), do którego określone instytucje finansowe będą zobligowane przekazywać informacje związane z rachunkami prowadzonymi dla klientów.

Ostateczny projekt ustawy o Systemie Informacji Finansowej^[4] (dalej: “Projekt”) nie został jeszcze oficjalnie zatwierdzony i znajduje się na etapie rozpatrywania przez Komitet do Spraw Europejskich.

1. Podstawa prawna dla obowiązku wprowadzenia SIF

Obowiązek wdrożenia SIF wynika z przepisów “5 dyrektywy AML”^[5], która zmienia “4 dyrektywę AML”^[6] oraz Dyrektywy 2019/1153 ustanawiającej zasady ułatwiające korzystanie z informacji finansowych i innych informacji w celu zapobiegania niektórym przestępstwom, ich wykrywania, prowadzenia dochodzeń w ich sprawie lub ich ścigania oraz uchylającej decyzję Rady 2000/642/WSiSW^[7].

Zgodnie z art. 32a do 5 dyrektywy AML, Polska ma obowiązek ustanowić scentralizowany i automatyczny mechanizm (np. centralny rejestr lub centralny system wyszukiwania danych elektronicznych), który ma umożliwiać terminową identyfikację dowolnej osoby fizycznej lub prawnej posiadającej lub kontrolującej rachunki płatnicze oraz rachunki bankowe identyfikowane za pomocą IBAN, a także skrytki depozytowe.

2. Cele utworzenia SIF

Z Projektu wynika, iż SIF ma służyć:

1. przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (m.in. poprzez wspieranie Generalnego Inspektora Informacji Finansowej w realizacji ustawowych obowiązków);
2. wykrywaniu poważnych przestępstw (przestępstwa obejmujące co najmniej jeden z rodzajów działalności, o których mowa w załączniku I do Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/794 z dnia 11 maja 2016 r. w sprawie Agencji Unii Europejskiej ds. Współpracy Organów Ścigania (Europol)[8], m.in.: terroryzm, przestępczość zorganizowana, handel narkotykami, działalność związana z praniem pieniędzy, przestępstwa związane z substancjami jądrowymi i promieniotwórczymi, przemyt imigrantów, handel ludźmi),
3. prowadzeniu postępowania karnego w sprawie poważnego przestępstwa,
4. w celu identyfikacji, wykrycia lub zabezpieczenia mienia pochodzącego z poważnego przestępstwa;
5. innym celom określonym w ustawie o SIF (m.in. w celu przyspieszenia i usprawnienia postępowań sprawdzających, postępowań bezpieczeństwa przemysłowego i postępowań kontrolnych dotyczących oświadczeń majątkowych, czy też realizacji zadań ustawowych przez Szefa KAS w zakresie ujawniania i odzyskiwania mienia zagrożonego przepadkiem, rozpoznawanie, wykrywanie i zwalczanie przestępstw oraz przestępstw skarbowych, zapobieganie tym przestępstwom oraz ściganie ich sprawców).

3. Instytucje zobowiązane do przekazywania informacji o rachunku do SIF

Zgodnie z Projektem, instytucjami zobowiązanymi do przekazywania informacji o rachunku do SIF (dalej zwane „Instytucjami”) będą następujące podmioty:

1. oddziały instytucji kredytowych,
2. banki krajowe,
3. oddziały banku zagranicznego,
4. SKOK-i,
5. Krajowa Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo-Kredytowa,
6. krajowe instytucje płatnicze,
7. małe instytucje płatnicze,
8. krajowe instytucje pieniądza elektronicznego,
9. oddziały unijnych instytucji płatniczych,
10. oddziały unijnych instytucji pieniądza elektronicznego,
11. oddziały zagranicznych instytucji pieniądza elektronicznego,
12. organ administracji publicznej, jeżeli świadczy usługi płatnicze,
13. firmy inwestycyjne i banki powiernicze,
14. NBP – w zakresie, w jakim prowadzi rachunki bankowe innych osób prawnych, za zgodą Prezesa NBP,
15. przedsiębiorcy (w rozumieniu ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców) w zakresie, w jakim prowadzić będą działalność polegającą na udostępnianiu skrytek sejfowych, oraz oddziały przedsiębiorców zagranicznych prowadzących taką działalność na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Do Instytucji będą zaliczane zatem te podmioty, które udostępniają produkty i usługi umożliwiające gromadzenie, przechowywanie i inwestowanie środków finansowych. W uzasadnieniu do Projektu słusznie podkreślono, że katalog Instytucji nie jest tożsamy z katalogiem instytucji obowiązanych, o których mowa w art. 2 ust. 1 Ustawy AML. Katalogi te mają części wspólne, ale dla celów ustawy o SIF nie można utożsamić Instytucji z instytucjami obowiązanymi w rozumieniu Ustawy AML, w związku z czym konieczne stało się zdefiniowanie w ustawie o SIF podmiotów, na które został nałożony obowiązek przekazywania informacji o rachunkach.

4. Pojęcie rachunku w rozumieniu ustawy o SIF

Instytucje będą miały obowiązek przekazywać informację o następujących rodzajach rachunków:

1. rachunkach płatniczych (zgodnie z ustawą z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych, rachunek płatniczy to rachunek prowadzony dla jednego lub większej liczby użytkowników służący do wykonywania transakcji płatniczych);
2. rachunkach bankowych i rachunkach w SKOK, niebędących rachunkami płatniczymi[9], z wyjątkiem rachunków, na których na koniec danego dnia następuje automatyczne przeksięgowanie środków pieniężnych a ich zwrot wraz z odsetkami następuje automatycznie na rachunek nie później niż w terminie dwóch dni roboczych (rachunki lokat typu “overnight”);
3. rachunkach papierów wartościowych i rachunkach zbiorczych oraz służący do ich obsługi rachunkach pieniężnych (w rozumieniu ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi.

Przypadki i terminy przekazywania informacji o rachunku do SIF

Instytucje będą miały obowiązek przekazywać do SIF informacje o rachunku w przypadku:

1. otwarcia rachunku;
2. zmiany informacji o rachunku przekazanych do SIF;
3. zamknięcia rachunku.

Zgodnie z uzasadnieniem do Projektu, przekazanie przez Instytucje jednorazowej informacji o założeniu rachunku dla danego podmiotu byłoby niewystarczające, ze względu przykładowo na możliwość zmiany beneficjenta rzeczywistego albo pełnomocnika do takiego rachunku.

Instytucje będą przekazywały informacje o rachunku do SIF za pośrednictwem STIR (tj. systemu teleinformatycznego izby rozliczeniowej) w następujących terminach:

1. nie później niż w terminie 3 dni od dnia otwarcia rachunku, zmiany informacji o rachunku przekazanych do SIF lub zamknięcia rachunku,
2. w terminie 3 dni od dnia uzyskania danych identyfikujących posiadacza rachunku oraz beneficjenta rzeczywistego posiadacza rachunku – w przypadku, o którym mowa w art. 39 ust. 2 lub 3 Ustawy AML (tj. zakończenia weryfikacji tożsamości klienta i beneficjenta rzeczywistego podczas nawiązywania stosunków gospodarczych lub zawarcia umowy o prowadzenie rachunku bankowego, rachunku papierów wartościowych lub rachunku zbiorczego pod warunkiem identyfikacji i weryfikacji tożsamości klienta i beneficjenta rzeczywistego przed przeprowadzeniem transakcji z wykorzystaniem tych rachunków).

Instytucja, która nie przekaże informacji o rachunku do STIR albo stwierdzi niezgodność przekazanej informacji o rachunku ze stanem faktycznym, będzie miała obowiązek przekazać do STIR brakujące albo skorygowane informacje o rachunku niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 2 dni od dnia, w którym stwierdzono brak informacji albo niezgodność przekazanej informacji.

Po otrzymaniu informacji izba rozliczeniowa niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 2 dni od dnia otrzymania informacji o rachunku od instytucji zobowiązanych, będzie miała obowiązek przekazać te informacje do SIF.

Co ważne, w przypadku powzięcia wątpliwości przez organ właściwy do w sprawach SIF (tj. Szefa Krajowej Administracji Skarbowej) co do zgodności ze stanem faktycznym lub kompletności informacji o rachunku, Instytucja będzie miała obowiązek przekazać informacje o rachunku w terminie 3 dni od dnia wpływu lub udostępnienia żądania ponownego przekazania informacji o rachunku.

Do terminów, o których mowa powyżej, nie będą wliczały się soboty i dni ustawowo wolne od pracy oraz okresy od chwili wystąpienia awarii lub zakłócenia funkcjonowania STIR do chwili przywrócenia funkcjonowania STIR.

Zakres informacji o rachunkach

Informacje o rachunku przekazywane przez Instytucje do SIF będą obejmowały m.in.:

1. numer rachunku oznaczony IBAN albo numer rachunku unikalny w ramach Instytucji (w przypadku rachunków nieoznaczonych IBAN);
2. dane identyfikacyjne posiadacza rachunku (klienta);
3. dane identyfikacyjne beneficjenta rzeczywistego posiadacza rachunku;
4. dane identyfikacyjne pełnomocnika do rachunku;
5. dane identyfikacyjne innej niż posiadacz rachunku lub pełnomocnik do rachunku osoby, która zgodnie z postanowieniami umowy rachunku jest uprawniona do otrzymania wartości majątkowych zgromadzonych na rachunku;
6. datę otwarcia rachunku;
7. datę zamknięcia rachunku;
8. rodzaj rachunku;
9. informację, czy zamknięcie rachunku nastąpiło na podstawie art. 41 ust. 1 pkt 4 Ustawy AML (brak możliwości zastosowania środków bezpieczeństwa finansowego), art. 59a ust. 1 pkt 2 (upływ 10 lat od dnia wydania przez posiadacza rachunku ostatniej dyspozycji dotyczącej rachunku) lub art. 60 (w ciągu dwóch lat nie dokonano na rachunku żadnych obrotów, poza dopisywaniem odsetek, a stan środków pieniężnych na tym rachunku nie przekracza kwoty minimalnej określonej w umowie o prowadzenie rachunku) Prawa bankowego wraz z informacją na temat podjętych działań w stosunku do zgromadzonych na tym rachunku wartości majątkowych w rozumieniu art. 2 ust. 2 pkt 27 Ustawy AML;
10. informacje o przyporządkowaniu do rachunku innych numerów, odpowiadających strukturze zapisu Numeru Rachunku Bankowego (NRB) lub IBAN, w celu identyfikacji poszczególnych płatności dokonywanych na rachunku lub ich zleceniodawców, wraz z informacją o metodzie nadawania takich numerów;
11. numer identyfikacji podatkowej (NIP) Instytucji prowadzącej rachunek.

Powyższe dane będą przekazywane przez Instytucje do SIF w postaci elektronicznej odpowiadającej strukturze logicznej, która zostanie udostępniona w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie podmiotowej urzędu obsługującego ministra właściwego do spraw finansów publicznych. Przyjęte rozwiązanie jest analogiczne do rozwiązania funkcjonującego aktualnie w ramach STIR.

5. Podmioty uprawnione do pozyskiwania informacji o rachunku gromadzonych w SIF

Informacje o rachunku zgromadzone w SIF w celu przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu będą niezwłocznie i w całości przekazywane Generalnemu Inspektorowi Informacji Finansowej. Natomiast informacje o rachunku zgromadzone w SIF w celu wykrywania poważnego przestępstwa lub prowadzenia postępowania karnego w sprawie poważnego przestępstwa, będą po wskazaniu odpowiednich informacji udostępniane m.in.: Prokuratorowi Krajowemu, Prezesom Sądów Apelacyjnych, Komendantowi CBŚ Policji, Komendantowi Głównemu Policji czy Szefowi CBA.

Sankcje administracyjne i karne

W Projekcie przewidziano, że Instytucja (z wyjątkiem NBP), która nie przekaże do STIR informacji o rachunku w terminie wskazanym w ustawie lub przekaże informacje niezgodne ze stanem faktycznym będzie podlegała karze pieniężnej w wysokości nie większej niż 1 500 000 zł. Jeżeli instytucja zobowiązana nie przekaże informacji o rachunku do STIR albo stwierdzi niezgodność przekazanej informacji o rachunku ze stanem faktycznym, po czym następnie przekaże informacje o rachunku w terminie 14 dni od dnia otwarcia rachunku, zmiany przekazanych informacji o rachunku albo od dnia zamknięcia rachunku, organy uprawnione do nakładania kar pieniężnych będą mogły odstąpić od nałożenia kary pieniężnej.

Ponadto Projekt przewiduje karę pozbawienia wolności do lat 3 w stosunku do osoby, która wbrew przepisom ustawy, ujawni osobom nieuprawnionym przetwarzane w SIF informacje o rachunku. W przypadku nieumyślnego ujawnienia informacji sprawca będzie podlegał grzywnie. Natomiast przetwarzania informacji o rachunku bez uprawnienia lub z naruszeniem posiadanych uprawnień będzie podlegało grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

^[1] https://crbr.podatki.gov.pl/adcrbr/#/,

^[2] https://www.slaskie.kas.gov.pl/izba-administracji-skarbowej-w-katowicach/zalatwianie-spraw/rejestr-dzialalnosci-w-zakresie-walut-wirtualnych,

^[3] https://www.slaskie.kas.gov.pl/izba-administracji-skarbowej-w-katowicach/zalatwianie-spraw/rejestr-dzialalnosci-na-rzecz-spolek-lub-trustow,

^[4] https://legislacja.gov.pl/projekt/12341005/katalog/12744267#12744267,

^[5] https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX%3A32018L0843,

^[6] https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=celex%3A32015L0849,

^[7] https://eur-lex.europa.eu/legal-content/pl/TXT/?uri=CELEX%3A32019L1153,

[8] https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX%3A32016R0794,

[9] Zgodnie z uzasadnieniem do Projektu, na rachunkach bankowych oraz rachunkach w spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych niebędących rachunkami płatniczymi gromadzone są środki o znacznych wartościach. Pominięcie tej kategorii rachunków w ustawie o SIF powodowałoby istotną lukę w systemie zabezpieczania mienia pochodzącego z poważnych przestępstw, jak również wpływałoby na nieszczelność systemu przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu.