4 kwietnia 2023 roku siedmioro sędziów Izby Cywilnej Sądu Najwyższego podjęło Uchwałę zgodnie, z którą umorzenie wierzytelności na podstawie ustawy Prawo upadłościowe, w brzmieniu obowiązującym przed dniem 1 stycznia 2016 r., skutkuje wygaśnięciem hipoteki na nieruchomości stanowiącej własność osoby trzeciej, ustanowionej na zabezpieczenie tej wierzytelności.
Uchwała siedmiorga sędziów została podjęta w odniesieniu do sprawy o następującycm stanie faktycznym. Powódka domagała się usunięcia niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, przez wykreślenie z działu czwartego księgi wpisów hipoteki umownej kaucyjnej i hipoteki umownej zwykłej ustanowionych na tej nieruchomości dla zabezpieczenia wierzytelności przysługujących pozwanemu przeciwko dłużnikowi Z. P., wynikających z łączących ich umowy kredytu. Postanowieniem z dnia 23 września 2011 r. sąd ogłosił upadłość Z. P. prowadzącego działalność gospodarczą, obejmującą likwidację majątku dłużnika, a postanowieniem z dnia 21 maja 2014 r. stwierdził zakończenie postępowania upadłościowego i umorzył w całości wierzytelności niezaspokojone w postępowaniu upadłościowym, w tym wierzytelność pozwanego. Cały majątek Z. P. został sprzedany w postępowaniu upadłościowym. Na podstawie bankowego tytułu egzekucyjnego zaopatrzonego przez sąd w klauzulę wykonalności, pozwany wszczął postępowanie egzekucyjne skierowane do nieruchomości lokalowej powódki. Powódka uzasadniając żądanie pozwu wskazała, że umorzenie w postępowaniu upadłościowym długu Z. P., spowodowało, zgodnie z art. 94 ustawy o księgach wieczystych i hipotece wygaśnięcie hipotek. Wobec odmowy dokonania przez pozwanego czynności umożliwiającej wykreślenie hipotek, powódka wytoczyła powództwo na podstawie art. 10 u.k.w.h. Sąd Rejonowy oddalił powództwo. Sąd Okręgowy rozpoznając sprawę na skutek apelacji powódki powziął wątpliwość sformułowaną w przedstawionym Sądowi Najwyższemu zagadnieniu prawnym o następującej treści:
„Czy umorzenie na podstawie przepisu art. 369 § 2 Ustawy z dnia 23 lutego 2003 roku Prawo upadłościowe w brzmieniu sprzed dnia 1 stycznia 2016 roku, wierzytelności przysługującej kredytodawcy względem kredytobiorcy, zabezpieczonej hipoteką ustanowioną na nieruchomości stanowiącej własność osoby trzeciej, skutkuje względem dłużnika hipotecznego będącego jednocześnie stroną czynności bankowej ustanowienia hipoteki, wygaśnięciem zabezpieczonej tą hipoteką wierzytelności, pociągającym za sobą wygaśnięciem hipoteki w rozumieniu przepisu art. 94 Ustawy z dnia 6 lipca 1982 roku o księgach wieczystych i hipotece?”
Sąd Najwyższy przekazał zagadnienie prawne do rozstrzygnięcia powiększonemu składowi Sądu Najwyższego, podnosząc co następuje. Jeżeli przyjmie się, że art. 369 p.u.n. stanowi tylko o możliwości umorzenia przez sąd długów upadłego i przepisy prawa upadłościowego i naprawczego w ogóle nie rozstrzygają o skutkach, jakie taka decyzja sądu wywołuje w sferze majątkowej innych niż upadły podmiotów, to jest jasne, że odpowiedzi poszukiwać należy w innych przepisach tworzących obowiązujący porządek prawny. Tak też uczynił Sąd Okręgowy. Skorzystał z art. 94 zd. pierwsze u.k.w.h. stanowiącego, że wygaśnięcie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką pociąga za sobą wygaśniecie hipoteki. Nie jest jednak wyłączony inny tok rozumowania. Trzeba bowiem dostrzec, że umorzenie przez sąd zobowiązań upadłego przewidziane w art. 369 p.u.n. może być kwalifikowane, jako przewidziane ustawą, acz udzielone władczą decyzją procesową sądu, zwolnienie z długu, przy czym, jak wskazano wyżej, przesłankowo uzależnione od zaistnienia wyjątkowych okoliczności, w tym również związanych ściśle z przymiotami osobistymi dłużnika.
W dniu 4 kwietnia 2023 roku została wydana Uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego, zgodnie z którą:
Umorzenie wierzytelności na podstawie art. 369 ust. 2 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe, w brzmieniu obowiązującym przed dniem 1 stycznia 2016 r., skutkuje wygaśnięciem hipoteki na nieruchomości stanowiącej własność osoby trzeciej, ustanowionej na zabezpieczenie tej wierzytelności.
Uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego oznacza, że w przypadku umorzenia wierzytelności upadłego konsumenta hipoteka przestaje być tak mocnym zabezpieczeniem jak dotychczas.
