CZWARTEK Z ENERGIĄ – USŁUGA ELASTYCZNOŚCI W ŚWIETLE NOWELIZACJI USTAWY PRAWO ENERGETYCZNE

Usługa elastyczności wprowadzona nowelizacją ustawy prawo energetyczne

W ramach ostatniej nowelizacji prawa energetycznego (PE) wprowadzono w życie kilkanaście nowych pojęć i definicji legalnych. Jedną z nich jest usługa elastyczności, której celem jest z jednej strony zwiększenie bezpieczeństwa i stabilności sieci, a z drugiej strony zachęcenie wszystkich uczestników rynku do aktywnego działania w ramach modelu energetyki rozproszonej. 

W najprostszym ujęciu w usłudze elastyczności jedna ze stron umowy (np. odbiorca, posiadacz magazynu energii, wytwórca) zobowiązuje się do określonego działania, np. ogranicza pobór lub oddaje zgromadzoną energię. Pozwala to zmniejszyć obciążenie sieci według potrzeb operatora. Im więcej podmiotów uczestniczy w usłudze elastyczności, tym większe możliwości ma operator w celu zapewnienia stabilnego i bezpiecznego działania systemu – może w ten sposób ograniczyć nadmiar energii wprowadzanej do sieci lub uzupełnić jej niedobór. Usługę elastyczności można porównać do działania rynku mocy, tyle że na dużo mniejszą skalę jeśli chodzi o wolumen energii będącej przedmiotem usługi. 

Podstawowe informacje o usłudze elastyczności zgodnie z ustawą prawo energetyczne 

Usługa elastyczności to usługa świadczona na rzecz operatora systemu dystrybucyjnego (OSD) w celu zapewnienia bezpieczeństwa i zwiększenia efektywności rozwoju systemu dystrybucyjnego. Mogą ją świadczyć agregatorzy, posiadacze magazynów energii, wytwórcy oraz odbiorcy końcowi. (art. 3 pkt 11k PE). Warunkiem świadczenia usługi elastyczności jest przyłączenie do sieci OSD, na rzecz którego usługa ma być świadczona. W konsekwencji, usługa elastyczności to rozwiązanie ograniczone terytorialnie, ukierunkowane na bieżące zarządzanie zapotrzebowaniem na energię elektryczną. 

Wprowadzenie usługi elastyczności do kolejny krok w realizacji rozproszonego modelu energetyki. Aktywizacja uczestników rynku, którzy mogą wykorzystać swoje instalacje do równoważenia popytu i podaży energii elektrycznej, odciąża OSD oraz operatora systemu przesyłowego (OSP) z konieczności scentralizowanego prowadzenia bilansowania sieci. 

Otwarcie usługi elastyczności na tak szerokie grono uczestników rynku nie jest przypadkowe. Łączna moc, jaką dysponują potencjalni usługodawcy jest znaczna. Istotne jest jednak, że pojedynczy usługodawcy będą mogli dostarczyć określoną ilość energii elektrycznej wówczas, gdy będzie to potrzebne do zrównoważenia lub zabezpieczenia pracy systemu. Powinno to pozwolić na “chirurgiczne” operowanie mocą udostępnioną OSD przed usługodawców, aby w sposób możliwie precyzyjny reagować na bieżące warunki. W przeciwieństwie do redysponowania, które stanowi istotną ingerencję w działalność wytwórców w celu zapewnienia bezpieczeństwa działania systemu elektroenergetycznego, usługa elastyczności ma mieć zastosowanie na dużo wcześniejszym etapie i w swoim zamierzeniu ma zapobiegać stratom energii albo powstawaniu niedoborów. 

Szczegółowe rozwiązania systemowe

Nowelizacja przepisów PE, poza wprowadzeniem usługi elastyczności, nie zawiera szczegółowych rozwiązań dotyczących zasad i warunków jej świadczenia. Nie zostały też uregulowane relacje między OSD a usługodawcą. Wszystkie te kwestie mają zostać wprowadzone do rozporządzenia w sprawie szczegółowych warunków funkcjonowania systemu elektroenergetycznego. Zgodnie z art. 9 ust. 4 PE, rozporządzenie powinno regulować:

1. zakres, warunki i sposób wykorzystania usług elastyczności przez operatora systemu dystrybucyjnego elektroenergetycznego;
2. sposób grupowania zasobów wykorzystywanych na potrzeby świadczenia usług bilansujących oraz usług elastyczności
3. warunki współpracy między operatorami systemów elektroenergetycznych, w tym z innymi przedsiębiorstwami energetycznymi, w zakresie wykorzystywania usług elastyczności
4. specyfikację znormalizowanych produktów rynkowych na potrzeby świadczenia usług elastyczności. 

Z systemowego punktu widzenia zmiany w rozporządzeniu powinny stworzyć kompleksowe ramy prawne dla korzystania z usługi elastyczności. W kontekście konkretnych wynikających z nowego brzmienia art. 9 ust. 4 PE można wskazać na trzy istotne kwestie:

1. zasoby (czyli moc oferowana przez poszczególnych usługodawców wraz z gotowością do jej udostępnienia) będą grupowane. O ile szczegóły podziału nie są znane, o tyle można na ten moment zakładać, że pod uwagę mogą zostać wzięte dwa główne kryteria, czyli oferowana moc oraz gotowość do świadczenia usługi. Przykładowo, różnice na tych polach między wytwórcą a odbiorcą końcowym mogą być znaczne – wytwórca będzie mieć dużo lepsze warunki, aby świadczyć usługę elastyczności w większym wymiarze i przez dłuższe okresy. Odbiorca końcowy raczej będzie uczestniczyć w usłudze elastyczności jako część większej grupy odbiorców, którzy w połączeniu będą w stanie dostarczyć (lub ograniczyć zużycie) istotnej ilości energii. 
2. pomimo tego, że usługa elastyczności może być świadczona wyłącznie na rzecz OSD, między operatorami (a zatem nie tylko między OSD, ale również między OSD a OSP) powinna być prowadzona współpraca w zakresie wykorzystania usług elastyczności. Działalność OSD jest ograniczona terytorialnie, jednak system elektroenergetyczny jest siecią połączoną – nie byłoby możliwe odizolowanie działania danego OSD od reszty systemu. Wymiana informacji o korzystaniu z usług elastyczności będzie mieć zatem istotne znaczenie w kontekście np. bilansowania. Co ważne, współpraca obejmie również inne przedsiębiorstwa energetyczne, a zatem wytwórców oraz spółki obrotu. Wymaga tego prawidłowe prowadzenie procesów rozliczeniowych.
3. Usługi elastyczności mogą być ujęte przez OSD w formę znormalizowanych produktów rynkowych. Jest to ważna informacja, ponieważ z perspektywy odbiorcy aktywnego zaangażowanie w tego typu relację mogłoby wydawać się skomplikowane nie tylko prawnie, ale przede wszystkim technicznie. W przypadku, gdy świadczenie usługi zostanie ujęte w jednolite i ustandaryzowane ramy, dostęp do tego rodzaju aktywności będzie otwarty do znacznie większej grupy potencjalnych usługodawców. 

Szczegółowe warunki techniczne umożliwiające świadczenie usługi elastyczności powinny zostać określone przez operatorów w instrukcjach ruchu i eksploatacji sieci (art. 9g ust. 4 PE), a w kontekście działalności OSD, ich instrukcje powinny zawierać:

1. specyfikację usług elastyczności zamawianych przez OSD, a także – na zasadzie dobrowolności – zawierać wykaz znormalizowanych produktów rynkowych na potrzeby takich usług,
2. wymagania techniczne świadczenia usług elastyczności,
3. zasady i tryb nabywania oraz usług elastyczności.

W odniesieniu do uwarunkowań technicznych nowelizacja PE dostarczyła częściowej odpowiedzi przez wprowadzenie do zbioru definicji legalnych pojęcia instalacji zarządzania popytem (art. 3 pkt 11i PE), przez którą rozumie się:

1. jednostkę fizyczną redukcji zapotrzebowania w rozumieniu ustawy o rynku mocy, lub
2. instalację odbiorcy końcowego, której urządzenia umożliwiają usługi elastyczności.

Przywołana definicja wskazuje, że instalacje mające uczestniczyć w świadczeniu usługi elastyczności będą musiały mieć wdrożone odpowiednie rozwiązania techniczne. 

Nowe perspektywy dla uczestników rynku energii

Usługa elastyczności wywodzi się z rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/943 w sprawie rynku wewnętrznego energii elektrycznej (Rozporządzenie), którego jednym z  założeń jest znaczna aktywizacja uczestników rynku energii takich jak odbiorcy końcowi, wytwórcy oraz posiadacze magazynów. Możliwość tworzenia dwukierunkowych relacji ma pozytywnie wpłynąć na działalność systemu poprzez zwiększenie jego efektywności, w szczególności na wypadek konieczności podjęcia doraźnych kroków takich jak wprowadzenie energii do sieci lub ograniczenie jej poboru. 

Jak podkreśla się w art. 13 ust. 4 lit. c) Rozporządzenia, OSD i OSP – w ramach obowiązku sprawozdawczego – są zobligowani do przedkładania Prezesowi URE informacji zastosowanych środkach mających zmniejszyć potrzeby redysponowania w przyszłości, w tym między przez zastosowanie usług elastyczności. 

Usługi elastyczności mogą być dobrym rozwiązaniem dla wszystkich podmiotów zaangażowanych w rozproszony model energetyki. W szczególności prosumenci i obywatelskie społeczności energetyczne mogą być zainteresowane partycypacją w równoważeniu systemu elektroenergetycznego. Przy nieustającym wzroście popularności magazynów energii świadczenie usług elastyczności może realnie ułatwić OSD zarządzanie popytem i podażą na energię elektryczną. 

Usługi elastyczności, w zestawieniu z pozostałymi rozwiązaniami polegającymi na zwiększaniu równowagi w systemie elektroenergetycznym, mają nie tylko ograniczyć ryzyko zastosowania redysponowania, ale również zastosowania rozwiązań rynku mocy. Na podstawie szczegółowych danych o kształtowaniu się zapotrzebowania możliwe będzie stopniowe korzystanie z usług elastyczności w lokalnym zakresie. Zamiast centralnie zarządzanego systemu OSD będzie mógł w ramach swoich kompetencji samodzielnie bilansować sieć, w porę reagując na wahania w zużyciu energii elektrycznej.