Czwartek z energią: Obrót energią elektryczną w ramach spółdzielni energetycznej

Spółdzielnia energetyczna to forma tak zwanej energetyki obywatelskiej. Jej członkowie mogą “połączyć siły” w ramach posiadanych instalacji OZE i prowadzić wzajemne dostawy energii elektrycznej, nie tylko dzięki stworzeniu prawnych ram do prowadzenia tego rodzaju działalności, ale również z uwagi na atrakcyjne korzyści finansowe. Zanim jednak na poważnie zaczniemy myśleć o powołaniu spółdzielni energetycznej należy zweryfikować spełnienie podstawowych wymogów: 

1. 1. 1. Odpowiednia liczba członków-założycieli: co najmniej 10 osób fizycznych (zwykła spółdzielnia), 5 osób fizycznych (spółdzielnia produkcji rolnej) albo 3 osoby prawne,  
      2. Ograniczenie terytorialne: maksymalnie obszar trzech gmin wiejskich lub miejsko-wiejskich, bezpośrednio ze sobą graniczących, podlegających pod tego samego operatora systemu dystrybucyjnego,  
      3. Maksymalna łączna moc zainstalowana wszystkich instalacji OZE nie może przekroczyć 10 MW (dla energii elektrycznej), a jednocześnie moc ta musi wystarczyć na pokrycie co najmniej 70% rocznego zapotrzebowania spółdzielni oraz jej członków na energię elektryczną.  

Dopiero wówczas, gdy mamy pewność, że powyższe warunki zostaną spełnione, można przejść do kolejnego kroku, czyli sformalizowania działalności. Więcej na ten temat znajduje się w moim innym wpisie. 

1. Prowadzenie sprzedaży energii elektrycznej w ramach spółdzielni energetycznej  

Jednym z podstawowych problemów przy planowaniu rozpoczęcia działalności spółdzielni energetycznej jest właściwe ustalenie obiegu energii elektrycznej wytworzonej w instalacjach OZE należących do spółdzielni lub jej członków.  

Utworzenie spółdzielni energetycznej powoduje uruchomienie alternatywnych dostaw energii elektrycznej do członków tej spółdzielni. Oznacza to, że członkowie spółdzielni “są zasilani” z dwóch źródeł: 

1. 1. 1. Energii elektrycznej wytworzonej przez innych członków spółdzielni, za pośrednictwem sieci dystrybucyjnej, do której są przyłączeni,  
      2. Energii elektrycznej dostarczonej przez sprzedawcę zobowiązanego, prowadzącego klasyczne dostawy “z sieci”.   

To co jest szczególnie ważne z perspektywy przepisów ustawy o odnawialnych źródłach energii (“ustawa OZE”) to fakt, że spółdzielnia energetyczna jest docelowo nastawiona na konsumpcję energii elektrycznej wytworzonej przez jej członków. Nie jest to więc podmiot, którego celem będzie komercyjna sprzedaż energii. Założeniem ustawodawcy było umożliwienie członkom zrzeszonym w spółdzielni energetycznej takie zorganizowanie procesu wytwarzania energii elektrycznej, aby maksymalnie zwiększyć “autokonsumpcję” w ramach spółdzielni energetycznej. Zachętą do tego jest zwolnienie z opłat dystrybucyjnych, opłat OZE, opłaty mocowej i opłaty kogeneracyjnej, które mogą przynieść istotne korzyści na rachunkach (art. 38c ust. 7 i 13 ustawy OZE).  

Patrząc na relacje umowne między poszczególnymi podmiotami w ramach struktury spółdzielni energetycznej otrzymamy następujące rezultaty:  

1. 1. 1. Spółdzielnia i jej członkowie muszą mieć zawarte umowy o świadczenie usług dystrybucji z operatorem systemu dystrybucyjnego,  
      2. Spółdzielnia i jej członkowie muszą mieć zawarte umowy sprzedaży energii elektrycznej ze sprzedawcą zobowiązanym (może to być także sprzedawca z wyboru, który będzie prowadzić rozliczenia spółdzielni),  
      3. Członkowie spółdzielni zawierają umowy kompleksowe ze sprzedawcą zobowiązanym, a dodatkowo, członkowie wytwórcy zawierają z tym sprzedawcą umowy na usługi bilansowania, 
      4. Członkowie-wytwórcy zawierają ze spółdzielnią umowy sprzedaży energii wytworzonej w instalacjach OZE (spółdzielnia odkupuje energię), 
      5. Członkowie-odbiorcy zawierają ze spółdzielnią umowy sprzedaży energii elektrycznej wytworzonej w instalacjach OZE (spółdzielnia sprzedaje energię uprzednio wytworzoną przez członków spółdzielni).  

Usługi bilansowania spółdzielni energetycznej, której łączna moc zainstalowana wszystkich instalacji nie przekracza 400 kW są świadczone przez sprzedawcę zobowiązanego na jego koszt (art. 38e ust. 2 ustawy OZE).  

Jak wynika z powyższych ustaleń, energia elektryczna wytworzona przez spółdzielnię i jej członków powinna w pierwszej kolejności pozostać w “obiegu” spółdzielni. Dochodzi jednak do sytuacji, w której energii elektrycznej wytwarzanej jest więcej niż pobieranej. Wówczas sprzedawca zobowiązany prowadzi rozliczenia zgodnie z art. 38c ust. 3 ustawy OZE, czyli wdraża dla spółdzielni oraz jej członków model net-meteringu. W skrócie polega on na tym, że 60% wolumenu wprowadzonego do sieci elektroenergetycznej przez spółdzielnię lub jej członków może zostać później odebrane w ramach wolumenu energii pobranej przez te podmioty z sieci. Szczegółowo procedurę tę przeprowadza właśnie sprzedawca zobowiązany. Na skutek tego ani spółdzielnia energetyczna ani jej członkowie nie prowadzą komercyjnej sprzedaży energii elektrycznej poza strukturę spółdzielni. Przysługuje im jedynie uprawnienie do “odebrania” pewnej części z nadwyżek wprowadzonych do sieci. Faktycznym dysponentem nadwyżek jest sprzedawca zobowiązany, który może sprzedać energię elektryczną pozyskaną od spółdzielni (art. 38c ust. 11-12 ustawy OZE). W ten sposób otrzymuje środki na pokrycie kosztów prowadzenia rozliczenia spółdzielni energetycznej, a także opłat dystrybucyjnych i innych, z których zwolniona jest energia elektryczna wytworzona i pobrana w ramach spółdzielni.  

W kontekście prowadzenia rozliczeń warto zaznaczyć, że szczegółowe zasady ustalania ilości energii wytworzonej i pobranej przez członków spółdzielni, zarówno w ramach rozliczeń wewnętrznych jak i rozliczeń samej spółdzielni ze sprzedawcą zobowiązanym, reguluje rozporządzenie Ministra Klimatu i Środowiska w sprawie dokonywania rejestracji, bilansowania i udostępniania danych pomiarowych oraz rozliczeń spółdzielni energetycznych z 23 marca 2022 r.  

2. Aspekty regulacyjne wytwarzania i sprzedaży energii elektrycznej przez spółdzielnię energetyczną. 

Konstrukcja spółdzielni energetycznej przyciąga przede wszystkim preferencyjnymi warunkami obrotu energią elektryczną w ramach spółdzielni. Energia ta, mimo, że jest przesyłana przez sieć dystrybucyjną danego operatora, jest zwolniona z opłat: 

1. 1. 1. dystrybucyjnych,  
      2. OZE,  
      3. Mocowej, 
      4. kogeneracyjnej, 
      5. Akcyzy – o ile łączna moc zainstalowana wszystkich instalacji OZE w ramach spółdzielni nie przekracza 1 MW (art. 38c ust. 7 i 13 ustawy OZE).  

Ponadto spółdzielnia nie musi posiadać koncesji na obrót energią elektryczną, choć faktycznie taką działalność prowadzi (art. 32 ust. 1 pkt 4 lit. e prawa energetycznego). Nie zwalnia to jednak ani spółdzielni ani jej członków z obowiązku uzyskania koncesji na wytwarzanie energii elektrycznej, jeśli planowana moc danej instalacji ma być większa niż 1 MW.  

Zasady obrotu energią elektryczną w relacji między członkami spółdzielni a spółdzielnią powinny być ustalone we wzajemnych umowach. Nie ma oczywiście przeszkód, aby ten sam członek był jednocześnie wytwórcą i odbiorcą w ramach spółdzielni. Ponadto, wydaje się uzasadnionym, aby ogólne zasady dotyczące obrotu energią elektryczną były uregulowane w statucie albo innym wiążącym dokumencie (np. regulaminie). Pozwoli to na zabezpieczenie pozycji prawnej wszystkich członków, którzy zgodnie z ustawą prawo spółdzielnie mają równe prawa i obowiązku (art. 18 § 1), a także pozwoli to potencjalnym nowym członkom na zorientowanie się w panujących zasadach.   

Warto także pamiętać, że sprzedawcą, który prowadzi rozliczenia spółdzielni energetycznej jest tzw. sprzedawca zobowiązany, o którym mowa w art. 40 ust. 1a ustawy OZE. Może to być także sprzedawca wybrany przez spółdzielnię, o ile podejmie się procesu rozliczania. Operator systemu dystrybucyjnego ma obowiązek zawrzeć z takim sprzedawcą umowę o świadczenie usług dystrybucji (GUD-K), aby umożliwić sprzedawcy prowadzenie rozliczeń na rzecz spółdzielni energetycznej (art. 38da ust. 1 pkt 1 ustawy OZE).  Sprzedawca zobowiązany, na wniosek spółdzielni, przedstawić członkowi tej spółdzielni ofertę na zawarcie nowej albo zmianę obowiązującej umowy kompleksowej w celu dostosowania jej treści do prowadzenia rozliczeń zgodnie z ustawą OZE, a także umowy o świadczenie usług bilansowania – o ile członek jest jednocześnie wytwórcą.    

Istotnym obowiązkiem spoczywającym na operatorze systemu dystrybucyjnego, na obszarze którego działać ma spółdzielnia energetyczna, jest zainstalowanie – na wniosek spółdzielni – liczników zdalnego odczytu zarówno dla wszystkich jej członków (art. 38da ust. 1 pkt 2 ustawy OZE).  

3. Podsumowanie 

Potencjał spółdzielni energetycznych jest duży, jednak klucz do sukcesu tkwi w takim dopasowaniu możliwości wytwórczych poszczególnych członków, aby nie tylko spełnić ustawowe warunki uruchomienia spółdzielni energetycznej, ale przede wszystkim zmaksymalizować korzyści płynące z udzielanych preferencji finansowych. Warto także pamiętać, że spółdzielnia energetyczna jest konstrukcją rekomendowaną przede wszystkim terenom wiejskim, na których zwiększenie niezależności energetycznej i podniesienie poziomu świadomości w zakresie gospodarowania energią elektryczną będzie szczególnie cenne.