Umowa sprzedaży energii elektrycznej to jeden z podstawowych elementów działalności przedsiębiorstw. Negocjowanie takiej umowy często bywa skomplikowanym procesem, który wymaga nie tylko znajomości przepisów, ale także zasad rządzących rynkiem energii. Przedstawiam najważniejsze kwestie, które warto wziąć pod uwagę czy zapewnieniu dostaw energii elektrycznej oraz przybliżam zmiany w przepisach, jakie w ostatnim czasie weszły do porządku prawnego.
Nowości w umowach sprzedaży energii elektrycznej
Od ostatnich dużych nowelizacji prawa energetycznego oraz ustawy o odnawialnych źródłach energii minęło już trochę czasu. Warto jednak pamiętać, aby w toku negocjowania nowej lub obowiązującej umowy uwzględnić nowe brzmienie przepisów.
Nowy kształt kary umownej za rozwiązanie umowy na czas określony
Dotychczasowa praktyka spółek obrotu polegała na zastrzeganiu wysokich kar umownych, które w przypadku rozwiązania umowy zawartej na czas określony odbiorca płacił na rzecz sprzedawcy. Zazwyczaj wysokość tych kar stanowiła iloczyn wolumenu energii elektrycznej, jaka miała zostać dostarczona w pozostałym okresie obowiązywania umowy i współczynnika opartego na ustalonej cenie. Można było spotkać się z wartościami od 25 do nawet 200% ceny! W takim wypadku rozwiązanie umowy było na tyle nieopłacalne, że raz zawarta umowa z ekonomicznego punktu widzenia musiała trwać aż do ustalonego terminu. Uprawnienie do jej rozwiązania przez odbiorcę było zatem iluzoryczne.
Sytuacja zmieniła się wraz ze zmianą art. 4j ust. 3a prawa energetycznego, w którym wskazano, że wartość kar umownych, odszkodowania lub podobnych kwot płatnych przez odbiorcę na rzecz sprzedawcy w przypadku rozwiązania umowy na czas określony nie może przekroczyć wysokości rzeczywistych strat ekonomicznych poniesionych przez sprzedawcę.
Zmiana jest niezwykle istotna dla sytuacji prawnej i ekonomicznej odbiorców. Konstrukcja przepisu wskazuje, że ciężar wykazania konkretnej kwoty co do zasady spoczywa na sprzedawcy. Nie ma jednak przeszkód, aby strony w umowie przewidziały mechanizm pozwalający na obliczenie takich strat, choć bezwarunkowym limitem zawsze będzie wartość rzeczywistych strat. Odbiorca może zatem kwestionować podane przez przedsiębiorstwo energetyczne kwoty.
Obowiązek zgłaszania umów PPA do Prezesa URE
W związku z dynamicznym rozwojem rynku power purchase agreements, czyli umów sprzedaży energii elektrycznej zawieranych przez wytwórców energii w odnawialnych źródłach bezpośrednio z odbiorcami lub przy wykorzystaniu pośrednictwa spółki obrotu, w art. 5 ust. 11a prawa energetycznego wprowadzono obowiązek zgłaszania faktu zawarcia takich umów do Prezesa URE w terminie 30 dni od ich zawarcia. Zgłoszenie powinno zawierać informację o zawarciu umowy i jej stronach, o ilości i cenie energii elektrycznej stanowiącej przedmiot umowy, lokalizacji i rodzaju odnawialnego źródła energii, z którego ta energia została wytworzona, oraz okresie, na jaki zawarto umowę. Obowiązek zgłoszenia spoczywa na wytwórcy.
Ponadto, zgodnie z art. 5 ust. 2e prawa energetycznego umowa PPA powinna wskazywać rodzaj źródła odnawialnego, z którego energia będzie dostarczana odbiorcy.
Zgodnie z komunikatem Prezesa URE wydanym 14 listopada 2023 r. (https://www.ure.gov.pl/pl/urzad/informacje-ogolne/komunikaty-prezesa-ure/11461,Informacja-nr-582023.html) obowiązek zgłaszana obejmuje jedynie umowy zawarte między wytwórcą a odbiorcą końcowym.
Nowe zasady sprzedaży rezerwowej oraz uruchomienie CSIRE
Jeśli negocjowana umowa sprzedaży energii elektrycznej obejmuje dostawy w 2025 r. warto już teraz odpowiednio uregulować prawa i obowiązki stron w zakresie warunków uruchomienia sprzedaży rezerwowej. Instrument ten od 1 lipca 2025 r. będzie funkcjonować na nowych zasadach. Co prawa operatorzy systemów elektroenergetycznych oraz sprzedawcy mają obowiązek dostosować zawarte umowy do zmian prawnych przed 1 lipca 2025 r., jednak nie rekomenduję odkładać tej kwestii na później.
Innym ważnym zagadnieniem jest uruchomienie Centralnego Systemu Informacji Rynku Energii. Od 1 lipca 2025 r. wszelkie dane służące do rozliczania wytworzonej i sprzedanej energii elektrycznej będą pobierane, gromadzone i udostępniane wyłącznie za pośrednictwem CSIRE (art. 4k ust. 1 prawa energetycznego). Fakt ten powinien znaleźć odpowiednie odzwierciedlenie w umowie sprzedaży, w której co do zasady prowadzenie pomiarów i przekazywanie odpowiednich danych spoczywa na właściwym operatorze systemu dystrybucyjnego. Zmiany będą również wymagały postanowienia dotyczące dostępu do danych pomiarowych oraz uprawnień do kwestionowania i weryfikowania rozliczeń.
Nowy charakter prawny gwarancji pochodzenia
Ostatnia nowelizacja ustawy o odnawialnych źródłach energii wprowadza istotną zmianę w funkcjonowaniu gwarancji pochodzenia. Od 1 stycznia 2024 r. utracą one status dokumentu poświadczającego redukcję emisji gazów cieplarnianych. W związku z tym przy zawieraniu umowy na sprzedaż energii elektrycznej warto zwrócić uwagę jakie dokładnie uprawnienia odbiorca otrzyma w związku z nabywaniem gwarancji pochodzenia, czy sprzedawca może wspomóc się zagranicznymi gwarancjami pochodzenia (te od 1 stycznia 2024 r. będą musiałby być wcześniej uznane w polskim systemie) oraz czy gwarancje powinny pochodzić z konkretnego rodzaju źródła.
Szczególną uwagę do tych zmian powinny przywiązać przedsiębiorstwa, które nabywają znaczne ilość gwarancji pochodzenia w celu wykazania realizacji działań prośrodowiskowych. W obecnej sytuacji takie podmioty powinny rozważyć zawarcie umów PPA lub inwestycje we własne źródła energii, także z wykorzystaniem linii bezpośredniej. Presja, nie tylko ekonomiczna ale i prawna, związana z podejmowaniem mierzalnych działań ograniczających ślad węglowy będzie tylko rosnąć. W związku z tym warto już teraz podjąć odpowiednie kroki w celu zabezpieczenia sytuacji przedsiębiorstwa.
Redysponowanie i ceny ujemne
Rosnący udział OZE w miksie energetycznym oraz ostatnie zmiany przepisów prawa energetycznego sprawiły, że w umowach sprzedaży energii elektrycznej warto uregulować wzajemne prawa i obowiązki na wypadek wystąpienia dwóch sytuacji:
- redysponowania – czyli wymuszenia przez operatora systemu elektroenergetycznego ograniczenia lub wyłączenia pracy instalacji OZE,
- cen ujemnych energii elektrycznej – z reguły utrzymują się one przez krótki czas, ale mogą wiązać się z wyłączaniem lub ograniczaniem prac instalacji OZE przez wytwórców.
W obu przypadkach, z perspektywy odbiorcy, warto zadbać o:
- ciągłość dostaw energii elektrycznej,
- stabilizację cen na wypadek wystąpienia redysponowania,
- zapewnienie dostarczenia gwarancji pochodzenia, jeśli ich sprzedaż jest powiązana z dostawami energii elektrycznej.
Co do zasady odbiorca nie powinien być obciążony negatywnymi, ekonomicznymi skutkami wystąpienia redysponowania lub cen ujemnych.
Plan wprowadzania ograniczeń jako integralna część umowy kompleksowej
Dodany w ostatniej nowelizacji art. 11 ust. 3(2) prawa energetycznego zakłada, że opracowane przez operatorów systemów elektroenergetycznych plany wprowadzania ograniczeń stanowią integralną część umów o świadczenie usług dystrybucji oraz umów kompleksowych. Z praktycznego punktu widzenia oznacza to, że taki plan stanowić będzie załącznik do umowy. Warto przy tym zweryfikować, czy odbiorca posiada status podmiotu chronionego i w konsekwencji nie podlega ograniczeniom, a w przypadku istnienia obowiązku dostosowania się do ograniczeń – czy podane w umowie dane dotyczące mocy dozwolonej do pobrania z sieci w czasie obowiązywania ograniczenia są prawidłowe. Niezastosowanie się do ograniczeń stanowi naruszenie przepisów prawa energetycznego, a praktyka orzecznicza URE oraz Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów wskazują, że naruszenie to nieuchronnie wiąże się z wysokimi karami pieniężnymi (art. 56 pkt 3a prawa energetycznego).
Checklista dla umowy sprzedaży energii elektrycznej
Niezależnie od nowinek legislacyjnych, o których mowa wyżej, przy negocjowaniu i zawieraniu umowy sprzedaży warto pamiętać o:
- prawidłowym określeniu miejsca dostawy,
- prawidłowym oszacowaniu ilości energii, jaka ma zostać dostarczona na podstawie umowy. Odebranie zbyt małej lub zbyt dużej ilości energii niekiedy wiąże się z dodatkowymi kosztami.
- zapewnieniu świadczenia usług dystrybucji energii elektrycznej przez zawarcie umowy z właściwym operatorem systemu dystrybucyjnego,
- zapewnieniu bilansowania handlowego,
- weryfikacji przesłanek i zasad ustanawiania zabezpieczeń finansowych,
- zapewnieniu prawa do rozwiązania umowy w określonych przypadkach, np. naruszenia podstawowych obowiązków umownych,
- zabezpieczeniu przed niekontrolowaną zmianą warunków cenowych,
- zabezpieczeniu przed niekontrolowaną zmianą postanowień umownych na wypadek zmian prawnych lub ekonomicznych.
