Czwartek z energią: Wstrzymanie dostaw energii elektrycznej

Wstrzymanie dostaw energii elektrycznej to środek stosowany wobec odbiorców, którzy pozostają w zwłoce w płatnościach należności za usługi albo stwierdzono wobec nich nielegalny pobór energii. Zagadnienie to jest uregulowane w prawie energetycznym oraz instrukcjach ruchu i eksploatacji sieci. Choć funkcjonuje w powszechnej świadomości, to w szczegółowym zakresie zasługuje na bliższe omówienie. 

1. Przesłanki stosowania i odstępstwa 

Zgodnie z art. 6b ust. 1 prawa energetycznego wstrzymanie dostaw energii elektrycznej lub gazu może mieć miejsce w przypadkach:

1. 1. 1. stwierdzenia w czasie kontroli, że u odbiorcy ma miejsce nielegalny pobór, albo
      2. odbiorca pozostaje w zwłoce w zapłacie należności za świadczone usługi przez okres dłuższy niż 30 dni. 

Dodatkowo, punkt II.3.2.4. instrukcji ruchu i eksploatacji sieci dystrybucyjnej przewiduje, że operator systemu dystrybucyjnego wstrzymuje dostawy energii elektrycznej jeżeli w wyniku przeprowadzonej kontroli stwierdzono, że instalacja znajdująca się u odbiorcy stwarza bezpośrednie zagrożenie życia, zdrowia lub środowiska.

Jednak nie każdy odbiorca, który zwleka z zapłatą należności, musi obawiać się nagłego wstrzymania dostaw. Prawo energetyczne wprowadza bowiem odpowiednią procedurę, z uwzględnieniem odstępstw wobec gospodarstw domowych oraz tzw. odbiorców wrażliwych. 

W przypadku odbiorców w gospodarstwach domowych konieczne jest uprzednie powiadomienie przez przedsiębiorstwo energetyczne, że zamierza wstrzymać dostawy. Wówczas konieczne jest wyznaczenie dodatkowego terminu na uregulowanie zobowiązań, wynoszącego 14 dni. Dopiero po bezskutecznym upływie tego terminu możliwe jest zastosowanie wstrzymania dostaw (art. 6b ust. 2 prawa energetycznego). 

Odbiorcom w gospodarstwach domowych przysługuje jednak uprawnienie do skorzystania z tzw. rozwiązania alternatywnego, którego zasady stosowania są uregulowane w art. 6b ust. 3a-3e prawa energetycznego. Rozwiązania alternatywne to między innymi audyt energetyczny, pomoc w zarządzaniu energią elektryczną czy zarządzaniu zadłużeniem. Przedsiębiorstwo energetyczne nie może obciążyć odbiorcy dodatkowymi kosztami w przypadku skorzystania przez tego odbiorcę z rozwiązania alternatywnego. Wdrożenie rozwiązania alternatywnego następuje na wniosek odbiorcy, złożony w terminie 14 dni od otrzymania powiadomienia o zamiarze wstrzymania dostaw. Przedsiębiorstwo energetyczne jest zobowiązane do uwzględnienia takiego wniosku, jednak należy mieć na uwadze, że rozwiązanie alternatywne może być zastosowane jedynie raz w roku (art. 6b ust. 3e prawa energetycznego). 

Innym odstępstwem są tzw. odbiorcy wrażliwi, wobec których nie stosuje się wstrzymania dostaw energii elektrycznej w okresie od 1 listopada do 31 marca, a także w soboty oraz dni ustawowo wolne od pracy i dni je poprzedzające (art. 6b ust. 3d prawa energetycznego). Przez odbiorcę wrażliwego rozumie się osobę, której przyznano dodatek mieszkaniowy w rozumieniu art. 2 ust. 1 ustawy o dodatkach mieszkaniowych, która jest stroną umowy kompleksowej lub umowy sprzedaży energii elektrycznej zawartej z przedsiębiorstwem energetycznym i zamieszkuje w miejscu dostarczania energii elektrycznej. 

2. Przebieg procesu wstrzymania i wznowienia 

Wstrzymanie dostaw realizowane jest przez operatora systemu dystrybucyjnego, z własnej inicjatywy lub na wniosek sprzedawcy, któremu odbiorca zalega z płatnościami za świadczone usługi. Taki wniosek operator rozpatruje niezwłocznie, nie dłużej niż w terminie 4 dni roboczych od otrzymania. Możliwe jest również wycofanie przez sprzedawcę żądania wstrzymania dostaw, jednak proces ten może wiązać się z chwilowym zastosowaniem wstrzymania, na skutek konieczności przepływu informacji u operatora systemu dystrybucyjnego (IRiESD pkt II.3.2.14). 

Odbiorcy przysługuje prawo do złożenia reklamacji – wówczas dostawy należy wznowić, chyba, że powodem wstrzymania było bezpośrednie stwarzanie zagrożenia dla życia, zdrowia lub środowiska (IRiESD pkt II.3.2.12). Wznowienie trwa do czasu rozpatrzenia reklamacji i w zależności od jej wyniku dostawy trwają nadal lub są wstrzymywane. 

Zasadą jest, że wznowienie dostaw następuje niezwłocznie po ustaniu przyczyn jego zastosowania. Nieuzasadnione zastosowanie wstrzymania dostaw wiąże się z odpowiedzialnością administracyjną po stronie przedsiębiorstwa energetycznego (art. 56 ust. 1 pkt 14 prawa energetycznego). 

3. Kwestie praktyczne 

Istotne pod kątem praktycznym jest, że uprawnienie do wstrzymania dostaw z powodu zwłoki w płatnościach dotyczy należności za świadczone usługi. Oznacza to, że wstrzymanie dostaw nie może być stosowane wobec odbiorców, którzy zalegają sprzedawcy czy operatorowi z innego rodzaju płatnościami. Byłoby to bowiem sprzeczne z celem, jaki spełniać ma środek dyscyplinujący w postaci wstrzymania dostaw – intencjonalnie ustawodawca wprowadził to rozwiązanie, aby ewentualne problemy z regulowaniem należności nie kończyły się od razu rozwiązaniem umowy i koniecznością realizacji wielu następujących wówczas czynności, w tym demontażu układu pomiarowo-rozliczeniowego. 

Warto mieć na uwadze, że w orzecznictwie ukształtował się pogląd co do zasad stosowania wstrzymania dostaw – jak podsumowano w niedawnym wyroku Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (XVII AmE 139/21): Uprawnienie do wstrzymania dostaw energii uznać należy za bardzo dotkliwą sankcję stawiającą przedsiębiorstwo energetyczne w uprzywilejowanej sytuacji w stosunku do odbiorcy, gdyż tylko od jego decyzji zależało, czy w celu wymuszenia zapłaty należności, a jak się okazało – nienależnej w tym czasie, sięgnie po najdalej idący środek w postaci „odcięcia” dostaw energii, czy też nie. Z takiego uprawnienia zatem powinno korzystać w sposób powściągliwy, zgodny z zawartą umową i jedynie w sytuacjach nie budzących wątpliwości co do zaistniałego stanu faktycznego. Zbyt pochopne skorzystanie z tego uprawnienia przez sprzedawcę lub operatora systemu może wiązać się z ryzykiem wymierzenia kary pieniężnej na podstawie art. 56 ust. 1 pkt 14) prawa energetycznego – nie niższej niż 10.000 złotych i nie wyższej niż 15% przychodu ukaranego przedsiębiorcy, uzyskanego z działalności objętej koncesją. 

Sprzedawca energii elektrycznej powinien każdorazowo rozważyć, czy zamiast wstrzymania dostaw – nawet jeśli nie przewidują tego przepisy prawa – nie zastosować polubownych środków rozwiązania sporu w zakresie zwłoki w płatnościach. Ryzyko w tym zakresie, zarówno finansowe jak i organizacyjne oraz prawne, spoczywają w przeważającej mierze właśnie na sprzedawcy.