Czwartek z energią: Sprzedaż energii elektrycznej bez umowy?

Przepisy prawa energetycznego dość szczegółowo reguluję kwestie sprzedaży energii elektrycznej, w tym wymogi dla umów zawieranych między sprzedawcami a odbiorcami końcowymi. Choć w art. 5 ust. 1 prawa energetycznego nie znajdziemy jednoznacznej informacji, że umowa sprzedaży powinna zostać zawarta w formie pisemnej, to taki wniosek można wyprowadzić z innych przepisów tej ustawy, na przykład  art. 5 ust. 2, art. 5 ust. 4a – 4e. Powstaje tym samym pytanie, czy dostawy energii elektrycznej mogą być realizowane bez zawartej umowy sprzedaży? 

1. Tło regulacyjne

Choć fizycznie jest możliwe, aby prowadzić dostawy energii elektrycznej bez umowy, to jednak taki stan nie będzie zgodny z prawem i powinien zakończyć się zatrzymaniem dostaw. W praktyce możliwa jest jednak sytuacja, w której na skutek błędów w procesie zarządzania umową sprzedaży (rozwiązanie umowy, zmiana sprzedawcy) pod kątem prawnym umowa wygaśnie, jednak dostawy nadal będą realizowane. Jakie konsekwencje regulacyjne i kontraktowe mogą wiązać się z taką sytuacją? 

W pierwszej kolejności, zgodnie z obowiązującym jeszcze modelem sprzedaży rezerwowej, jeśli dotychczasowy sprzedawca zaprzestał dostaw, a odbiorca końcowy nie zawarł nowej umowy, sprzedaż odbywa się za pośrednictwem sprzedawcy rezerwowego (art. 5aa prawa energetycznego). Jeśli jednak odbiorca końcowy nie wskazał sprzedawcy rezerwowego w umowie ze sprzedawcą wybranym lub z innych powodów nie jest możliwe realizowanie dostaw przez sprzedawcę rezerwowego, dostawy wykonuje sprzedawca z urzędu (art. 5ab prawa energetycznego). Warto jednak zwrócić uwagę na kluczowy zwrot użyty w przepisie art. 5aa prawa energetycznego – zaprzestanie dostaw przez wybranego sprzedawcę. Jeśli zatem dojdzie do sytuacji, w której umowa została zawarta na czas określony, strony nie zdecydowały się na kontynuację współpracy i z jakichś powodów (np. błąd ludzki) nie doszło do zgłoszenia wygaśnięcia umowy do operatora systemu dystrybucyjnego i dostawy nadal są realizowane, należałoby uznać, że nie ma podstaw do uruchomienia sprzedaży rezerwowej. 

W ujęciu systemowym wydaje się, że powyższy wniosek nie jest prawidłowy, ponieważ pozwoliłoby to na prowadzenie sprzedaży energii elektrycznej bez umowy, w szczególności bez ustalonych warunków – co z punktu widzenia regulacji art. 5 prawa energetycznego jest wymogiem koniecznym. Prawidłowym działaniem w takiej sytuacji powinno być więc:

1. 1. 1. 1. uruchomienie sprzedaży rezerwowej – jeśli strony definitywnie nie widzą możliwości dalszej współpracy, albo 
         2. zawarcie nowej umowy, która obejmie swoim zakresem także okres przeszły. 

W zależności od stanu faktycznego, priorytetem dla stron jest zachowanie ciągłości stosunku zobowiązaniowego albo niezwłoczne uregulowanie sytuacji formalnej z operatorem sieci dystrybucyjnej. 

2. Ryzyka i konsekwencje 

Dla obu stron sytuacja, w której ma miejsce bezumowna dostawa energii elektrycznej, tworzy istotne ryzyka. 

Z perspektywy odbiorcy końcowego po pierwsze istnieje zagrożenie uznaniem, że ma miejsce nielegalny pobór energii elektrycznej – zgodnie z art. 3 pkt 18 prawa energetycznego to stan, w którym następuje pobór energii elektrycznej bez umowy lub z naruszeniem zasad prowadzenia pomiarów. Co więcej, jak przyjmuje się w orzecznictwie, taki stan nie jest zależny od winy odbiorcy końcowego i stanowi okoliczność obiektywną (tak Sąd Najwyższy w wyrokach II CSK 489/07 oraz I CKN 252/01). Stwierdzenie wystąpienia nielegalnego poboru energii może skutkować wstrzymaniem dostaw energii elektrycznej (art. 6b ust. 1 pkt 1 prawa energetycznego). 

Kolejnym ryzykiem odbiorcy końcowego jest przejście na sprzedaż rezerwową, której warunki cenowe są znacznie bardziej niekorzystne, niż zwykła sprzedaż. Nawet krótki okres trwania sprzedaży rezerwowej może negatywnie i istotnie odbić się na finansach odbiorcy końcowego. 

Większe problemy pod kątem regulacyjnym mogą czekać na sprzedawcę, który prowadzi dostawy energii elektrycznej bez umowy zawartej z odbiorcą końcowym. Jeśli do “porzucenia” odbiorcy końcowego dojdzie w toku procedury zmiany sprzedawcy na skutek działań lub zaniechań nowego sprzedawcy, to taki stan jest deliktem administracyjnym, opisanym w art. 56 ust. 1 pkt 16a) prawa energetycznego, zagrożonym karą w wysokości nie mniejszej niż 10.000 złotych oraz nie większej niż 15% dochodu osiągniętego z prowadzenia działalności objętej koncesją. 

Prowadzenie dostaw bez umowy może rodzić również dalsze skutki regulacyjne i kontraktowe. Po pierwsze, odbiorca końcowy, który poniósł szkodę z powodu zaniechań lub działań spółki obrotu dotyczących zarządzania umową sprzedaży może dochodzić od tej spółki odszkodowania. Po drugie, bezumowne dostawy energii elektrycznej mogą zostać uznane za naruszenie warunków wykonywania koncesji, a w konsekwencji niespełnianie wymogu dawania rękojmi prawidłowego wykonywania działalności koncesjonowanej. Zasadą jest, że jednym z warunków koncesji jest wykonywanie działalności zgodnie z przepisami prawa, z poszanowaniem praw i interesów odbiorców końcowych. Wszystkie te aspekty mogą być przedmiotem kontroli przez Urząd Regulacji Energetyki w ramach postępowania wyjaśniającego w trybie art. 28 prawa energetycznego. Jeśli okaże się, że sprzedawca wielokrotnie dopuszcza się zaniedbań przy prawidłowym realizowaniu obowiązków dotyczących realizacji i zarządzania umowami, może ponadto narazić się na odpowiedzialność regulacyjną z tytułu naruszania zbiorowych interesów konsumentów. 

Wraz z wejściem życie Centralnego Systemu Informacji Rynku Energii oraz nowego modelu sprzedaży rezerwowej wydaje się, że opisywany problem “porzuconych” odbiorców końcowych zniknie lub zostanie radykalnie ograniczony. Zgodnie bowiem z nowym brzmieniem art. 5ac prawa energetycznego, który wejdzie w życie 1 lipca 2025 r.: W przypadku gdy do centralnego systemu informacji rynku energii nie została przekazana informacja o zawarciu umowy sprzedaży energii elektrycznej lub umowy kompleksowej dla danego punktu poboru energii odbiorcy przyłączonego do sieci dystrybucyjnej elektroenergetycznej, operator informacji rynku energii niezwłocznie informuje o tym sprzedawcę rezerwowego energii elektrycznej. Jeśli więc w systemie bieżąca umowa sprzedaży wygaśnie, a nie dojdzie do zarejestrowania nowej umowy, wówczas automatycznie rozpocznie się sprzedaż rezerwowa.