Czwartek z energią: Czy to już awaria?

Awarie sieci elektroenergetycznej dotykają bez wyjątku sprzedawców, wytwórców jak i odbiorców energii elektrycznej. Od strony regulacyjnej zagadnienie to nie jest szczególnie dopracowane – dość szczegółowe przepisy znajdziemy przede wszystkim w instrukcjach ruchu i eksploatacji sieci. Z kolei na gruncie kontraktowym kwestia awarii najczęściej utożsamiana jest z wystąpieniem siły wyższej, choć niekiedy nakłada na jedną ze stron odpowiedzialność i obowiązek naprawy szkody. 

1. Pojęcie awarii w przepisach prawa energetycznego

Zarówno w ustawie prawo energetyczne oraz w ustawie o odnawialnych źródłach energii kwestia awarii, tak w sieci elektroenergetycznej jak i w odniesieniu do urządzeń wytwórczych, nie jest wprost uregulowana. Nie znajdziemy w tych ustawach ani definicji, ani przepisów wprost odnoszących się do przyczyn wystąpienia oraz odpowiedzialności za skutki awarii. 

Z praktycznego punktu widzenia taki stan rzeczy jest uzasadniony, ponieważ mnogość czynników mogących powodować awarie zdecydowanie utrudnia skonstruowanie przepisów tak, aby żaden z uczestników rynku energii nie mógłby być potencjalnie pokrzywdzony lub postawiony w gorszej pozycji kontraktowej czy negocjacyjnej. 

Szerszych informacji na temat samych awarii oraz sposobu postępowania na wypadek ich wystąpienia znajdziemy w instrukcjach ruchu i eksploatacji sieci. Przede wszystkim zawarto tam rozróżnienie na awarię sieciową oraz awarię w systemie. Awaria sieciowa to: Zdarzenie ruchowe, w wyniku którego następuje wyłączenie z ruchu synchronicznego części KSE która produkuje lub pobiera z sieci energię elektryczną w ilości nie większej niż 5 % bieżącego zapotrzebowania na moc w KSE. Z kolei awaria w systemie to to samo zdarzenie ruchowe, jednak dotyczące więcej niż 5% bieżącego zapotrzebowania na moc w KSE. 

W pozostałym zakresie instrukcje ruchu i eksploatacji sieci zawierają postanowienia dotyczące awarii w kontekście:

1. 1. 1. wyznaczania i przekazywania danych pomiarowych, 
      2. nieprawidłowego działania instalacji, sieci i urządzeń odbiorców końcowych, 
      3. wydłużenia terminu na wykonanie obowiązków stron, przede wszystkim obowiązków operatora systemu, 
      4. możliwości wprowadzenia ograniczeń lub zastosowania innych środków mających na celu minimalizację zagrożeń dla systemu elektroenergetycznego, 
      5. zarządzania jednostkami wytwórczymi.

Najczęściej awaria występuje jako zdarzenie poboczne, to znaczy jej pojawienie się powoduje określone skutki proceduralne. Można więc w konsekwencji uznać, że przy próbie kontraktowego uregulowania skutków awarii strony dysponują dość dużą swobodą kształtowania wzajemnych praw i obowiązków. 

2. Awaria w ujęciu kontraktowym 

Awaria sieci, instalacji czy innych urządzeń powiązanych z pracą systemu elektroenergetycznego może mieć różne skutki – od pomijalnych po katastrofalne. Tym bardziej istotne jest, aby strony umów, których przedmiotem są usługi związane z energią elektryczną, właściwie i zbieżnie rozumiały samo pojęcie awarii, a także skutki jakie wiążą się z jej wystąpieniem. 

Najczęściej wystąpienie awarii jest traktowane jako przypadek siły wyższej, która wyłącza odpowiedzialność stron. Co istotne, w relacjach między podmiotami innymi niż operatorzy systemów dystrybucyjnych, awarie są najczęściej połączone właśnie z zakresem działalności tych operatorów. To, na co warto zwrócić uwagę w tej kwestii to:

1. 1. 1. faktyczny związek przyczynowo-skutkowy między wystąpieniem awarii a niemożliwością spełnienia danych obowiązków umownych. Dotyczy to w szczególności przypadków awarii systemów teleinformatycznych oraz przerw fizycznej w dystrybucji energii elektrycznej. Strony powinny mieć możliwość ustalenia czy taki związek istnieje, a także – w miarę możliwości, domagać się od strony powołującej się na przypadek siły wyższej wykazania określonych okoliczności. 
      2. możliwie szczegółowe określenie jakie dokładnie przypadku awarii są uwzględniane jako przypadek siły wyższej – może bowiem zdarzyć się, że awaria jest konsekwencją np. błędu ludzkiego lub zaniechań po stronie właściciela czy użytkownika danego urządzenia, sieci lub instalacji. W takim przypadku stosowanie reżimu siły wyższej nie powinno mieć miejsca, a w zamian powinno wprowadzić się zasady ponoszenia odpowiedzialności za tego typu zdarzenia przez podmiot trzeci lub jedną ze stron, w zależności od okoliczności. 

W kontekście awarii konkretnych urządzeń, np. instalacji OZE w umowie PPA, warto ustanowić proces działania, w jakim strony będą funkcjonować przez okres trwania awarii. Dobrze tym samym określić:

1. 1. 1. czy obniżeniu/modyfikacji ulegają gwarantowane parametry związane z dostawą energii elektrycznej?
      2. czy stronie poszkodowanej przyznane zostaną bonifikaty lub ulgi z tytułu wystąpienia awarii?
      3. czy strona dotknięta awarią może uniknąć odpowiedzialności poprzez dostarczenie energii elektrycznej z innych instalacji?
      4. jaki jest maksymalny dopuszczalny czas trwania awarii, po upływie którego strona poszkodowana może dochodzić dodatkowych roszczeń lub rozwiązać umowę? 

Zdarza się, że potrzeba uwzględnienia ryzyka wystąpienia awarii nie jest oczywista. Taka sytuacja wystąpi przede wszystkim w zakresie ustanawiania służebności przesyłu oraz zawierania umowy o powierzeniu obowiązków operatora systemu dystrybucyjnego. Jak wynika z § 12 ust. 3 pkt 4 rozporządzenia w sprawie  szczegółowych warunków funkcjonowania systemu elektroenergetycznego, operator systemu dystrybucyjnego jest zobowiązany do niezwłocznej do likwidacji awarii i usuwania zakłóceń w dostarczaniu energii elektrycznej. Jeśli więc planujemy ustanowienie służebności dla sieci lub urządzeń, które będą przekazywane na majątek operatora, albo zamierzamy oddać/objąć sieć elektroenergetyczną w używanie jako operator systemu dystrybucyjnego, należy zapewnić bezwarunkowy i stały dostęp do nieruchomości w celu wykonania niezbędnych prac i czynności. 

Spowodowanie awarii lub zakłóceń w pracy sieci może być przesłanką do wstrzymania dostaw energii elektrycznej – jeśli instalacja odbiorcy negatywnie wpływa na sieć stanowiąc zagrożenie dla życia, zdrowia lub środowiska, operator systemu dystrybucyjnego jest zobowiązany wstrzymać dostawy dla takiego odbiorcy (art. 6b ust. 4 prawa energetycznego).