Czwartek z energią: Ekspertyzy a przyłączanie do sieci

Jednym z istotnym elementów w procesie przyłączenia źródła wytwórczego do sieci średniego lub wysokiego napięcia jest sporządzenie ekspertyzy, której przedmiotem jest ocena wpływu działania tego źródła na system elektroenergetyczny. Obowiązek ten, od którego przepisy prawa energetycznego przewidują pewne wyjątki, motywowany jest koniecznością ustalenia czy działanie jednostki wytwórczej w szerszym kontekście nie spowoduje ponadnormatywnym zaburzeń w działaniu sieci elektroenergetycznej. Oto najważniejsze informacje na temat zasad sporządzania ekspertyz w procesie przyłączania do sieci. 

1. Źródło obowiązku i ogólne zasady 

Obowiązek dotyczący sporządzania ekspertyz wynika z art. 7 ust. 8e prawa energetycznego – dotyczy on każdej instalacji, urządzenia lub sieci, które są bezpośrednio przyłączane do sieci elektroenergetycznej o napięciu 1 kV lub wyższym. W tym samym przepisie wskazano jednak odstępstwa od obowiązku, które dotyczą:

1. 1. 1. źródeł wytwórczych o mocy zainstalowanej mniejszej niż 2 MW, 
      2. urządzeń odbiorcy końcowego, którego moc przyłączeniowa jest mniejsza niż 5 MW, 
      3. magazynu energii elektrycznej, którego moc zainstalowana jest mniejsza niż 2 MW, 
      4. połączonych jednostki wytwórczej oraz magazynu energii, jeśli ich łączna moc jest niższa niż 2 MW, 
      5. przyłączanej instalacji odbiorcy końcowego, której część będzie stanowił magazyn energii elektrycznej, pod warunkiem że łączna moc zainstalowana tego magazynu i moc przyłączeniowa instalacji odbiorcy końcowego jest nie większa niż 5 MW. 

Za sporządzenie ekspertyzy odpowiada operator systemu dystrybucyjnego, do którego sieci ma nastąpić przyłączenie (art. 7 ust. 8ea prawa energetycznego), natomiast koszty jej wykonania są włączone na poczet opłaty za przyłączenie (art. 7 ust. 8f prawa energetycznego). Przepisy prawa energetycznego nie przewidują ani szczegółowych, ani ogólnych kryteriów, jakie powinna spełniać ekspertyza oraz ile czasu powinno trwać jej sporządzenie. Nie uregulowano także zasad, na jakiś podmiot ubiegający się o przyłączenie mógłby wpływać na proces sporządzania takiej ekspertyzy lub wnosić zastrzeżenia do jej wyników. Jedyne uregulowanie w tym zakresie zawarte jest w rozporządzeniu Ministra Klimatu i Środowiska z 22 marca 2023 r. w sprawie szczegółowych warunków funkcjonowania systemu elektroenergetycznego, gdzie w § 4 ust. 6 wskazano, że zakres i warunków wykonania ekspertyz operator systemu dystrybucyjnego uzgadnia z operatorem systemu przesyłowego, z kolei w ust. 7 tego paragrafu wskazano, że na żądanie wnioskodawcy przedsiębiorstwo energetyczne przedstawia informacje o kryteriach sporządzenia ekspertyzy oraz wyniki ekspertyzy.

W kontekście napięcia sieci, do której następuje przyłączenie, dla linii o napięciu 110 kV lub wyższym Polskie Sieci Elektroenergetyczne opracowały tzw. ZIWWE, czyli zasady i warunków wykonania ekspertyz. Dokumenty te są dostępne na stronie PSE.  Dla sieci średniego napięcia tego rodzaju zasady najczęściej są ujęte w dokumentach ogólnego przeznaczenia publikowanych przez operatorów systemów dystrybucyjnych, a dotyczących szeroko rozumianych zasad i kryteriów przyłączania do sieci elektroenergetycznej. Nadal jednak dokumenty te nie tworzą dla podmiotów ubiegających się o przyłączenie przejrzystych ram oceny oraz środków, za pomocą których możliwe byłoby ustalenie szczegółowego uzasadnienia dla wyników danej ekspertyzy. 

2. Kontrowersje 

Największe kontrowersje w procesie sporządzania ekspertyz wzbudza fakt, że faktycznie za ich przygotowanie odpowiada operator systemu dystrybucyjnego, przy jednoczesnym braku przejrzystych kryteriów dotyczących zasad tworzenia takich dokumentów. Zwracała na to uwagę Najwyższa Izba Kontroli, która w swoim raporcie o stanie sieci i funkcjonowaniu systemu dystrybucyjnego wskazała: Ustalenia kontroli wskazują, że przepisy prawa energetycznego nie dają Prezesowi URE możliwości zlecenia przygotowania ekspertyzy na potrzeby rozpatrywania sporów. W procedurze rozpatrywania wniosków operatorzy systemów dystrybucyjnych zlecali i korzystali z wyników ekspertyz dotyczących możliwości i warunków przyłączenia sporządzanych na ich zlecenie. Prezes URE kierował się wynikami tych ekspertyz, wydając rozstrzygnięcia w prowadzonych postępowaniach. Zdaniem NIK ekspertyza powinna być sporządzana przez niezależny podmiot wybrany przez Prezesa URE. W przeciwnym razie istotnym dowodem w sprawie jest ekspertyza sporządzona na zlecenie podmiotu, który jest stroną postępowania i jest zainteresowany utrzymaniem w mocy swojej własnej decyzji. 

Nie sposób odmówić zasadności powyższemu stanowisku. W procesie tworzenia ekspertyzy, która ma przecież fundamentalny wpływ na możliwość przyłączenia jednostki do sieci elektroenergetycznej, rola wnioskodawcy została sprowadzona do biernego obserwatora. Rozwiązanie takie negatywnie wpływa na cały proces, bowiem nawet kwestionowanie ustaleń ekspertyzy jest możliwe dopiero na etapie sporu z Prezesem URE, podczas gdy taka możliwość – dla usprawnienia przebiegu procedury przyłączeniowej – powinna mieć miejsce jeszcze na etapie rozpatrywania wniosku o wydanie warunków przyłączenia. 

Wątpliwości wzbudza ponadto fakt, że tzw. rozporządzenie systemowe zawiera szczątkowe regulacje w zakresie ekspertyzy, podczas gdy ten akt prawny wydaje się być właściwym miejscem do zawarcia w nim ogólnych ram dotyczących zasad przygotowywania ekspertyzy zarówno na potrzeby sieci wysokich jak i średnich napięć. W efekcie zasady takie są opracowywane we własnym zakresie przez operatorów systemów elektroenergetycznych, co z systemowego punktu widzenia wzbudza zastrzeżenia co do ich obiektywności czy rzetelności. 

3. Postulaty 

Najczęściej podnoszone postulaty do ustawodawcy to nadanie procesowi wydawania ekspertyz klarownych ram prawnych. Dopiero wówczas przebieg postępowania o wydanie warunków przyłączenia – tam, gdzie ekspertyza jest obowiązkowa – będzie przejrzysty. Takie działanie z pewnością przełożyłoby się również na zmniejszenie sporów na linii wytwórcy – operatorzy systemów, skoro ustalenie wątpliwości i zastrzeżeń co do wpływu jednostki na działanie systemu byłoby możliwe na określonych zasadach jeszcze w postępowaniu o wydanie warunków przyłączenia. 

Jak już podniesiono, z uwagi na zmieniające się warunki techniczne i dynamiczny rozwój sieci, materię dotyczącą zasad wykonywania ekspertyz z powodzeniem można włączyć do regulacji rozporządzenia systemowego. Oszczędziłoby to potrzeby nowelizacji prawa energetycznego i umożliwiłoby podążanie przepisów za bieżącą sytuacją rynkową.