Instrukcje Ruchu i Eksploatacji Sieci Elektroenergetycznych (IRiESE) są wydawane na podstawie art. 9g ustawy prawo energetyczne. Są to niezwykle istotne dokumenty, które porządkują działanie systemu elektroenergetycznego i stanowią fundament techniczno-formalny dla działalności uczestników rynku energii elektrycznej.
Treść instrukcji budzi respekt – zawierają najczęściej kilkaset stron różnego rodzaju regulacji. Warto jednak pamiętać, że dokumenty te mają na celu uregulowanie działalności operatora oraz innych podmiotów w ramach całego systemu elektroenergetycznego. Warto jednak zaznajomić się z treścią instrukcji, ponieważ znajdują się tam informacje pomocne do prawidłowego zorganizowania działalności polegającej na obrocie, wytwarzaniu lub bilansowaniu energii elektrycznej.
1. Wiążący charakter Instrukcji Ruchu i Eksploatacji Sieci
Na początek kwestia być może najważniejsza – instrukcje to dokumenty wiążące dla uczestników systemu elektroenergetycznego. Wszystkie umowy zawierane w “obiegu” energii elektrycznej w sieci, począwszy od etapu przyłączenia, przez wytwarzanie, po dystrybucję, obrót i dostarczenie do odbiorcy końcowego, co najmniej częściowo regulowane są przez postanowienia IRiESE. Choć nie wynika to wprost z przepisów prawa energetycznego, to każdy uczestnik systemu jest zobowiązany do stosowania postanowień IRiESE. Co istotne, w art. 56 ust. 1 pkt 19) przewidziano odpowiedzialność administracyjną za nieprzestrzeganie postanowień instrukcji zatwierdzonych przez Prezesa URE oraz za inne działania zagrażające lub dezorganizujące pracę sieci elektroenergetycznych.
Warto w tym kontekście pamiętać, że odpowiedzialność administracyjna, w tym na gruncie ustawy prawo energetyczne, ma charakter obiektywny. Oznacza to, że co do zasady wina podmiotu nie ma znaczenia dla przypisania odpowiedzialności i wymierzenia kary. Profesjonalni uczestnicy rynku energii elektrycznej powinni zawsze zadbać o prawidłowe realizowanie swoich obowiązków ustawowych i umownych. Możliwość odstąpienia od wymierzenia kary na podstawie art. 56 ust. 6a ustawy prawo energetyczne obejmuje jedynie przypadki znikomej szkodliwości, połączonej z zaprzestaniem naruszeń lub wykonaniem obowiązków.
Co ciekawe, sami operatorzy systemów elektroenergetycznych podlegają odpowiedzialności za naruszenie postanowień instrukcji. Przykładowo, Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów w wyroku w sprawie XVIII AmE 143/14 wskazał: Odpowiedzialność ta ma charakter obiektywny, co oznacza, że nie podlega ona ograniczeniom z powodu braku wystąpienia elementu zawinienia. Już samo niewywiązanie się przedsiębiorcy z obowiązków określonych w IRiESD, niezależnie od możliwości przypisania mu winy, stanowi podstawę wymierzenia kary pieniężnej. Ocenie Prezesa URE podlega bowiem wyłącznie obiektywna okoliczność związana z wypełnieniem przez przedsiębiorcę obowiązków wynikających z aktualnie obowiązującej IRiESD.
2. Instrukcja Ruchu i Eksploatacji Sieci Elektroenergetycznych – podstawowe informacje
Każdy operator systemu elektroenergetycznego, począwszy od sieci przesyłowej po zamknięte systemy dystrybucyjne, jest zobowiązany do opracowania instrukcji ruchu i eksploatacji sieci oraz do przedłożenia jej Prezesowi URE do zatwierdzenia (art. 9g ust. 7 prawa energetycznego). Z tego obowiązku są zwolnieni jedynie przedsiębiorstwa zintegrowane pionowo, spełniające dodatkowo kryteria dotyczące liczby odbiorców lub skali działalności opisane w art. 9d ust. 7 prawa energetycznego. W praktyce najczęściej będzie to dotyczyło małych zamkniętych systemów dystrybucyjnych, na terenie których operator prowadzi jednocześnie działalność polegającą na obrocie energią elektryczną.
Instrukcje można podzielić na dwie kategorie – przesyłowe i dystrybucyjne. Pierwsza kategoria instrukcji jest opracowywana przez Polskie Sieci Elektroenergetyczne S.A., która pełni rolę operatora systemu przesyłowego w Polsce. Instrukcja ta skracana jest jako IRiESP. Składa się z trzech części:
- ogólnej,
- bilansowania systemu i zarządzania ograniczeniami,
- warunków korzystania, prowadzenia ruchu, eksploatacji i planowania rozwoju sieci.
Osobną część instrukcji stanowi dokument IRiESP-OIRE, będący regulacją dotyczącą Centralnego Systemu Informacji Rynku Energii, dla której PSE S.A. jest wyznaczonym operatorem.
IRiESP to dokument, który ma najważniejsze znaczenie dla wytwórców obsługujących duże źródła wytwórcze, w tym konwencjonalne, a także dla innych operatorów systemu. Zawarte w IRiESP informacje mają istotne znaczenie dla zasad współpracy sieciowej.
Instrukcje Ruchu i Eksploatacji Sieci Dystrybucyjnych (IRiESD) są opracowywane przez każdego operatora systemu dystrybucyjnego i mają co do zasady tę samą systematykę. To właśnie w IRiESD są zawarte najważniejsze regulacje dotyczące praktycznych aspektów funkcjonowania sieci. Do najważniejszych zagadnień należą:
- zasady przyłączania oraz planowania rozwoju sieci – Część II
- zasady eksploatacji urządzeń, instalacji i sieci – Część III
- współpraca operatorska oraz przekazywanie informacji między użytkownikami – Część V
- parametry jakościowe, wskaźniki jakości, obsługa użytkowników systemu – Część VIII
- zasady bilansowania systemu – Część A
- zasady zawierania umów dystrybucji – Część B
- Zasady wyznaczania, przekazywania i udostępniania danych – Część C
- Procedura zmiany sprzedawcy, obsługa zgłoszeń o zawartych umowach – Część D
3. Najważniejsze regulacje – spółki obrotu
Z punktu widzenia przedsiębiorstwa energetycznego prowadzącego sprzedaż energii elektrycznej, niezależnie czy mowa o obrocie hurtowym czy dla odbiorców końcowych, do najważniejszych kwestii regulowanych przez IRiESD należą zasady zgłaszania umów sprzedaży lub umów kompleksowych oraz procedura wyznaczania, przekazywania i udostępniania danych pomiarowych. W tym zakresie instrukcje dostarczają informacji o:
- danych, jakie muszą zostać dostarczone do operatora,
- terminy, w których należy dokonać czynności w danym procesie,
- wymaganiach, jakie powinien spełniać odbiorca oraz spółka obrotu,
- zasadach, jakie obowiązują w relacji z innymi użytkownikami systemu.
Warto pamiętać, że w przypadku prowadzenia sprzedaży energii elektrycznej do odbiorców końcowych istotne znaczenie będą mieć postanowienia dotyczące standardów jakościowych. Sprzedawcy powinni także zwrócić uwagę na szczegółowo uregulowaną procedurę wstrzymania dostaw energii elektrycznej i odłączania od sieci (Część II.3.).
Spółki obrotu, aby prowadzić sprzedaż energii elektrycznej na danym terytorium, muszą zawrzeć z właściwym operatorem systemu dystrybucyjnego tzw. generalną umowę dystrybucji, zwaną potocznie GUD oraz GUD-K (dla umów kompleksowych). Ramowe postanowienia tych umów są zawarte w formie załącznika do IRiESD. Co istotne, postanowienia GUD oraz IRiESD mają charakter uzupełniający. GUD jako umowa kładzie istotny nacisk na regulacje o charakterze kontraktowym, z kolei IRiESD “dostarcza” zasady współpracy o charakterze technicznym i organizacyjnym.
Ważnym elementem każdej IRiESD są obowiązki spoczywające na operatorach systemu. W sytuacji, w której sprzedawca energii elektrycznej boryka się z problemami przy współpracy z OSD, warto sięgnąć do postanowień instrukcji, aby swoje racje oprzeć na jednoznacznych postanowieniach IRiESD nakładających konkretne obowiązki na operatora. Przykładowe wyliczenia takich obowiązków znajdziemy między innymi w:
- Części I.3. i I.4. (standardy jakościowe, zasady świadczenia usługi dystrybucji)
- Część VI (zasady prowadzenia ruchu sieci dystrybucyjnej)
- Część A (warunki realizacji umów sprzedaży, uczestnictwo w bilansowaniu, zasady prowadzenia sprzedaży rezerwowej, zasady wymiany informacji)
- Części C.1. (przekazywanie danych pomiarowych)
- Część D (procedura zmiany sprzedawcy)
4. Najważniejsze regulacje – wytwórcy energii elektrycznej
Dla wytwórcy energii elektrycznej IRiESD to prawdziwa kopalnia informacji. Z tego dokumenty wynikają nie tylko ważne obowiązki, lecz także istotne procedury, w szczególności w zakresie eksploatacji instalacji OZE, w tym nierynkowego ograniczania ich pracy.
Pierwszą ważną regulacją jest Część II dotycząca zasad przyłączania obiektów do sieci elektroenergetycznej. Przed rozpoczęciem komercyjnej fazy działalności instalacji OZE warto zapoznać się szczegółowo z wymaganiami operatora w zakresie technicznych aspektów funkcjonowania źródła wytwórczego. Z pewnością pomoże to w wyborze właściwej lokalizacji, a także w płynnym przejściu procedury przyłączenia i zawarcia umowy o przyłączenie do sieci. Obejmuje to także źródła, która docelowo będą pracować w warunkach pełnej autokonsumpcji – jak wynika z Załącznika nr 1 do IRiESD, punkt 1.6., praca wyspowa instalacji wytwórczej powinna być uwzględniona w warunkach przyłączenia obiektu.
Kolejnym ważnym punktem jest Część III, która dotyczy zasad eksploatacji urządzeń, z uwzględnieniem prowadzenia uzgodnień oraz wymogami odnoszącymi się do dokumentacji prawnej i technicznej. Z perspektywy wytwórcy zapoznanie się z tą częścią może pozytywnie wpłynąć na proces projektowania i budowy instalacji OZE.
Dla wytwórców eksploatujących instalacje wiatrowe i fotowoltaiczne – w IRiESD określane jako farmy – Załącznik nr 1 zawiera dodatkowe regulacje w punktach 8 i 9. Przewidziane tam wymogi i obowiązki obejmują nie tylko techniczne aspekty i standardy, lecz np. konieczność zapewnienia możliwości zdalnego wyłączenia źródła przez operatora. Farmy wiatrowe i fotowoltaiczne powinny ponadto być wyposażone w urządzenia gwarantujące bieżące przekazywanie do operatora danych o stanie instalacji. Warto mieć świadomość tego typu regulacji, ponieważ mogą one później oddziaływać chociażby na kontraktowe aspekty współpracy między wytwórcą a spółką obrotu czy odbiorcą końcowym, a także na kwestie zapewnienia odpowiedniego serwisu urządzeń, np. z dostawcą turbin.
