Na stronach Rządowego Centrum Legislacji pod nr UC52 opublikowano Projekt ustawy o zmianie ustawy o zapasach ropy naftowej, produktów naftowych i gazu ziemnego oraz zasadach postępowania w sytuacjach zagrożenia bezpieczeństwa paliwowego państwa i zakłóceń na rynku naftowym oraz niektórych innych ustaw.
Projektowana nowelizacja ustawy o zapasach ropy naftowej, produktów naftowych i gazu ziemnego wprowadza rewolucyjne zmiany, zastępując istniejący dotychczas obowiązek magazynowania gazu tzw. opłatą gazową. Krąg podmiotów zobowiązanych do uiszczania tej opłaty ustalono w taki sposób, żeby zwiększyć liczbę przedsiębiorstw energetycznych ponoszących ekonomiczny ciężar zapewnienia Polsce bezpieczeństwa energetycznego.
Projektowane zmiany nabierają szczególnego znaczenia w związku z tym, że dnia 27 kwietnia od godz. 8.00 czasu polskiego Gazprom wstrzymał dostawy gazu ziemnego dostarczanego do Polski w ramach tzw. kontraktu jamalskiego.
Jeżeli projektowane zmiany wejdą w życie, sprowadzanie gazu do Polski z innych kierunków stanie się dla przedsiębiorstw obrotu prostsze operacyjnie oraz bardziej przewidywalne kosztowo. Przedsiębiorstwa obrotu – znając prognozowane wolumeny oraz wysokość opłaty gazowej – będą mogły przenieść jej ekonomiczny ciężar na odbiorców końcowych.
Istniejące rozwiązanie
W istniejącym stanie prawnym, obowiązek utrzymywania zapasów gazu ziemnego obciąża przedsiębiorstwo energetyczne wykonujące działalność gospodarczą w zakresie obrotu gazem ziemnym z zagranicą i podmiot dokonujący przywozu gazu ziemnego. Gaz zgromadzony w magazynach nie może być przedmiotem obrotu.
W zakresie skroplonego gazu ziemnego dostarczanego z zagranicy do punktu dostawy tego gazu do terminalu LNG w Świnoujściu, do utrzymywania zapasów obowiązkowych gazu ziemnego jest obowiązany wyłącznie podmiot, który korzysta z usług regazyfikacji lub przeładunku skroplonego gazu ziemnego na podstawie umowy z operatorem terminalu i którego zregazyfikowany gaz ziemny jest wprowadzany do sieci przesyłowej lub przeładowywany na inne środki transportu.
W celu realizacji ww. obowiązku, zobowiązane podmioty muszą zakupić usługi magazynowania we własnym zakresie lub poprzez zakup tzw. usługi biletowej. Usługa biletowa polega na powierzeniu utrzymywania zapasu obowiązkowego innemu podmiotowi.
Rola Rządowej Agencji Rezerw Strategicznych
Zgodnie z projektem ustawy o zmianie ustawy o zapasach ropy naftowej, produktów naftowych i gazu ziemnego obowiązki w zakresie magazynowania paliw gazowych przejmie Rządowa Agencja Rezerw Strategicznych, która zostanie wyposażona w instrumenty prawne służące do nabywania gazu ziemnego w imieniu Skarbu Państwa.
Zgodnie z projektowanym art. 24 ust. 1 ustawy o zapasach:
W celu zapewnienia zaopatrzenia w gaz ziemny na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej, w szczególności odbiorców chronionych, Agencja tworzy i utrzymuje zapasy strategiczne gazu ziemnego.
Agencja – zgodnie z projektowanym art. 25a ustawy o zapasach – będzie dokonywała zakupu zapasów strategicznych w imieniu Skarbu Państwa:
1) za pośrednictwem giełdy towarowej, lub
2) na rynku organizowanym przez podmiot prowadzący rynek regulowany, lub
3) na zorganizowanej platformie obrotu prowadzonej przez spółkę prowadzącą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej giełdę towarową.
Autorzy projektu ustawy wskazują, że przedstawione rozwiązanie pozwoli na dokonywanie obrotu gazem ziemnym na potrzeby utworzenia, uzupełniania lub zmniejszenia wielkości zapasów strategicznych na jednakowych zasadach obowiązujących wszystkie podmioty biorące udział w wymianie giełdowej. Agencja ma posiadać taki sam dostęp do informacji rynkowej, jak inne podmioty obracające gazem, a ceny mają być kształtowane w oparciu o mechanizmy rynkowe.
W ocenie autorów projektu, przedstawione rozwiązanie nie tylko wyklucza ryzyko uprzywilejowanego traktowania Agencji, które mogłoby wpłynąć negatywnie na ceny na krajowym rynku gazu, ale przyczyni się do zwiększenia wolumenów będących przedmiotem obrotu za pośrednictwem towarowej giełdy. Długofalowym efektem ma być zwiększenie płynności oraz głębokości rynku regulowanego, w konsekwencji bardziej wiarygodne sygnały cenowe dla pozostałych uczestników obrotu.
Opłata gazowa – nowy sposób finansowania zapasów strategicznych
Zgodnie z projektowanym rozwiązaniem, określone podmioty mają płacić w każdym miesiącu tzw. opłatę gazową na rzecz Funduszu Zapasów Interwencyjnych i Zapasów Strategicznych Gazu Ziemnego. Środki zgromadzone w ww. funduszu służyć mają sfinansowaniu zakupu gazu ziemnego na potrzeby tworzenia oraz utrzymywania zapasów strategicznych.
Wysokość opłaty gazowej
Wysokość opłaty gazowej oblicza się jako iloczyn stawki opłaty gazowej określonej w rozporządzeniu ministra właściwego do spraw energii oraz ilości gazu ziemnego wysokometanowego odebranego w danym miesiącu przez przedsiębiorstwo zobowiązane, która została wykazana w złożonej przez nie deklaracji. Maksymalna stawka opłaty gazowej wynosi 150 PLN/MWh.
Przedsiębiorstwa zobowiązane będą w terminie do 28 dnia każdego miesiąca uiszczać opłatę gazową – na rachunek Funduszu Zapasów Interwencyjnych i Zapasów Strategicznych Gazu Ziemnego.
Projektowane rozwiązanie umożliwi przedsiębiorstwom obrotu oszacowanie wysokości opłaty gazowej płaconej w poszczególnych miesiącach roku. Znając wysokość opłaty gazowej, kierunki zaopatrzenia oraz zapotrzebowanie kontrahentów, możliwe będzie oszacowanie wysokości uiszczanej opłaty. Wystarczające będzie pomnożenie przewidywanej ilości odebranego gazu przez stawkę opłaty gazowej.
Rozszerzenie kręgu podmiotów finansujących zapasy
Zgodnie z projektowanym art. 25d ust. 2 ustawy o zapasach:
Koszty tworzenia i utrzymywania zapasów strategicznych gazu ziemnego ponoszą przedsiębiorstwa zobowiązane, uiszczając opłatę za tworzenie i utrzymywanie zapasów strategicznych gazu ziemnego, zwaną dalej „opłatą gazową”.
W związku z tym, dla określenia kręgu podmiotów, które będą partycypować w kosztach nowego systemu utrzymywania zapasów, kluczowe znaczenia ma definicja przedsiębiorstwa zobowiązanego. Definicja ta zawarta została w projektowanym art. 2 ust. 1 pkt 32 ustawy o zapasach. Zgodnie z ww. przepisem, do kategorii przedsiębiorstw zobowiązanych zaliczać się będą:
1) spółki operatorskie, tj. operator systemu gazowego, operator systemu skraplania gazu ziemnego, w rozumieniu art. 3 pkt 27 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne oraz operator systemu magazynowania
– w zakresie w jakim wykorzystują gaz na potrzeby własne, oraz
2) podmiot będący zleceniodawcą usługi przesyłania lub dystrybucji gazu ziemnego, który odbiera gaz ziemny wysokometanowy w punkcie wyjścia z systemu przesyłowego gazowego do systemu dystrybucyjnego gazowego lub punkcie wyjścia z systemu przesyłowego gazowego do odbiorcy końcowego.
Intencją autorów projektu było rozszerzenie dotychczasowego kręgu przedsiębiorstw energetycznych, na których spoczywa obowiązek ponoszenia ciężaru ekonomicznego tworzenia oraz utrzymywania zapasów obowiązkowych gazu ziemnego.
Z uzasadnienia wynika, że autorzy projektowanych rozwiązań dążyli do pozostawienia otwartej furtki, dzięki której możliwe będzie obciążenie opłatą gazową kategorii podmiotów nie wymienionych wprost w ustawie, które dotychczas nie były zobowiązane do utrzymywania zapasów.
Przemawia za tym użyte w uzasadnieniu projektu sformułowanie „przede wszystkim”. Autorzy projektu wskazują:
Powyższe rozszerza dotychczasowy krąg przedsiębiorstw energetycznych, na których spoczywał publicznoprawny obowiązek tworzenia oraz utrzymywania zapasów obowiązkowych gazu ziemnego, przede wszystkim o spółki posiadające status operatorów, tj. Operatora Systemu Przesyłowego (dalej jako: „OSP”), Operatora Systemu Dystrybucyjnego (dalej jako: „OSD”), Operatora Systemu Magazynowania (dalej jako: „OSM”), operatora systemów połączonych oraz operatora LNG w zakresie w jakim wykorzystują gaz na potrzeby własne.
Z powyższego wynika, że sami autorzy projektu przewidują, iż krąg tzw. przedsiębiorstw zobowiązanych będzie szerszy, niż spółki posiadające status operatorów, przedsiębiorstwa energetyczne wykonujące działalność gospodarczą w zakresie obrotu gazem ziemnym z zagranicą i podmioty dokonujące przywozu gazu ziemnego.
Wydaje się, że mogą to być także przedsiębiorstwa posiadające koncesję na obrót paliwami gazowymi, jeżeli będą dokonywać transakcji, z którymi ustawa wiąże obowiązek uiszczania opłaty gazowej.
Obowiązki sprawozdawcze
Zgodnie z projektowanym art. 25e ust. 1 ustawy o zapasach, przedsiębiorstwa zobowiązane, w terminie do 28 dnia każdego miesiąca:
1) składają Prezesowi Agencji deklarację o ilości gazu ziemnego wysokometanowego odebranego w poprzednim miesiącu w punktach wyjścia z systemu przesyłowego gazowego do systemu dystrybucyjnego gazowego oraz w punktach wyjścia z systemu przesyłowego gazowego do odbiorcy końcowego oraz o wysokości opłaty gazowej za poprzedni miesiąc, z uwzględnieniem korekt rozliczeń otrzymanych od operatora systemu przesyłowego gazowego;
2) uiszczają opłatę gazową, obliczoną zgodnie z art. 25d ust. 3, na rachunek Funduszu Zapasów Interwencyjnych i Zapasów Strategicznych Gazu Ziemnego, o którym mowa w art. 28a ust. 2.
Podsumowanie
Obowiązek utrzymywania zapasów w obecnym kształcie jest postrzegany jako istotna bariera dla prowadzenia biznesu w zakresie obrotu gazem ziemnym. Przedstawiciele przedsiębiorstw obrotu gazem ziemnym wskazują na wysokie koszty magazynowania gazu oraz niedostosowanie oferty i ograniczoną dostępność usług magazynowych.
Zastąpienie obowiązku magazynowania gazu nową opłatą gazową może uprościć prowadzenie działalności w zakresie przywozu gazu.
Potencjalne trudności sprawić może jednak określenie kręgu podmiotów zobowiązanych do zapłaty nowej opłaty gazowej. Przedsiębiorstwa będące stronami transakcji obrotu gazem mogą mieć wątpliwości, czy w określonych sytuacjach będą zobowiązane do zapłacenia opłaty gazowej. Jest to o tyle prawdopodobne, że sami autorzy projektu nie podjęli się wskazania wszystkich kategorii podmiotów zobowiązanych do zapłaty nowej opłaty gazowej.
